Báo chí điều tra

Thứ năm - 29/08/2019 16:00

Trong hệ thống thể loại báo chí, thể loại điều tra nằm trong loại thể thông tấn báo chí. Điều tra là một trong những thể loại cơ bản của báo chí. Nó đem lại những câu trả lời trước những sự thật chứa đựng mâu thuẫn nổi bật trong đời sống. Trong tác nghiệp nhà báo nắm chắc nghiệp vụ báo chí điều tra một cách bài bản sẽ giúp họ hành nghề chuyên nghiệp hơn, đúng pháp luật và đạo đức nghề nghiệp, góp phần công khai, minh bạch, dân chủ hóa thông tin trên mọi lĩnh vực kinh tế - xã hội.

BÃ¡o chÃ Äiá»u tra - thá» thÃ¡ch vÃ trÃ¡ch nhiá»m xÃ£ há»i — Ảnh minh họa

Trong chương trình giảng dạy báo chí, nhiều giảng viên đã ví báo chí điều tra là “Đại bác” thúc đẩy tính chiến đấu của tờ báo. Báo chí điều tra đáp ứng được nhu cầu thông tin minh bạch, khách quan của công chúng, tạo sức mạnh có thể tác động mạnh mẽ nhiều mặt đến đời sống xã hội. Hoạt động báo chí điều tra được coi như là một bộ phận cấu thành những nỗ lực chung của báo chí và toàn thể xã hội chống tham nhũng, lãng phí, gian lận thương mại, ngăn ngừa các loại tội phạm. Mọi hành vi vi phạm được công khai hóa, giúp cho việc xử lý nghiêm khắc, khách quan, công bằng, làm trong sạch và lành mạnh môi trường xã hội. Hoạt động báo chí điều tra là hoạt động nghiệp vụ đặc thù cần được quan tâm đặc biệt trong hệ thống thông tin báo chí hiện nay. Một thực trạng về báo chí nói chung và báo chí địa phương nói riêng hiện nay, một số nhà báo đối mặt với nguy hiểm, chịu áp lực để viết bài điều tra. Nhà báo viết bài điều tra cần được pháp luật bảo vệ khi tác nghiệp, vì lợi ích chung. Họ cần được sự hỗ trợ từ các cơ quan chức năng, từ ban biên tập, đầu tư nghiệp vụ tốt hơn để bảo đảm sự chính xác, khách quan trong bài viết tránh sai xót đáng tiếc.

Về nghiệp vụ báo chí điều tra; quy trình tòa soạn và nghiệp vụ nhập vai trong báo chí điều tra…, điều khẳng định kỹ năng tác nghiệp, sự chặt chẽ, khôn khéo và dũng cảm, dấn thân của nhà báo; trách nhiệm và sự quyết đoán, kỹ lưỡng của người phụ trách, ban biên tập, tổng biên tập người chỉ huy tác chiến. Nhà báo làm điều tra phải am tường các quy định của pháp luật, không để sơ hở bất cứ một chi tiết nào. Các chứng cứ tài liệu thu thập được chắc chắn, rõ ràng, đúng luật không thể chối cãi. Người làm điều tra, dù là phóng viên, nhóm phóng viên, người phụ trách phải có tâm trong sáng, không vụ lợi, không bẻ cong ngòi bút với bất kỳ lý do gì. Đạo đức nghề nghiệp là điều tối thượng của nhà báo làm bài điều tra. Trong quá trình thực hiện điều tra giống như quá trình nghiên cứu khoa học và người ta có thể chia nó thành năm giai đoạn: Đặt đúng câu hỏi rõ ràng về một vấn đề có thực (đó là gốc điều tra); Kiểm tra lại kiến thức về vấn đề (tư liệu); Lập giả thuyết làm việc và không loại trừ bất cứ giả thuyết nào; Kiểm tra lại chỗ các giả thuyết, đồng thời lần ngược về nguồn; Đi đến kết luận. Trong thực tế, có khá nhiều bài được gọi là báo chí “điều tra”, nhưng thực chất chỉ là tổng hợp tài liệu về một đề tài nào đó.

Qua tìm hiểu tài liệu báo chí điều tra của học giả báo chí Anh dẫn giải 10 điều quy định nghiêm ngặt của báo chí điều tra Anh, trong đó đặc biệt nhấn mạnh sự quyết liệt, dấn thân, tính công khai, minh bạch, đúng luật trong nghiệp vụ điều tra. Đạo đức của nhà báo làm điều tra được coi trọng “yếu tố bắt buộc” của báo chí điều tra hãng BBC.

Trong những năm trở lại đây số lượng tác phẩm báo chí điều tra phải chăng có phần “ít” so với các thể loại tác phẩm báo chí khác kể cả báo chí Trung ương và báo chí địa phương. Lý giải về vấn đề này không ít nhà báo cho rằng sự “ít” bài báo chí điều tra là từ năng lực chính của nhà báo, từ môi trường chính trị - xã hội. Còn qua các cuộc Hội thảo nghiệp vụ báo chí điều tra, Hội Nhà báo Việt Nam cho rằng: Báo chí điều tra tăng sức sống, tăng sức chiến đấu cho báo chí. Đời sống kinh tế - xã hội của đất nước – trong bối cảnh cơ chế thị trường và hội nhập quốc tế không ngừng phát triển. Lẽ đương nhiên, báo chí điều tra có đất sống. Nếu tác Phẩm có “ít” phải chăng tính chuyên nghiệp làm báo chí điều tra chưa cao, môi trường pháp lý chưa thuận lợi? Người viết thể loại Điều tra có kiến thức và phương pháp làm việc chuyên nghiệp, bút sắc lòng trong, tác nghiệp đúng pháp luật, không vụ lợi, ngòi bút trung thực, khách quan, vì lợi ích của đất nước, của nhân dân.

Đối với báo chí tỉnh ta, các bài viết về thể loại Điều tra – báo chí điều tra được đăng tải, phát trên sóng phát thanh, truyền hình còn “ít”. Lý giải về vấn đề này, không phải các nhà báo tỉnh ta chưa được đào tạo qua các trường báo chí và nghiệp vụ báo chí về điều tra không có, mà do yếu tố tâm lý ngại va chạm và tính chiến đấu của cơ quan báo chí còn hạn chế. Hưởng ứng Giải báo chí toàn quốc “Báo chí với công tác đấu tranh phòng, chống tham những, lãng phí” lần thứ hai, năm 2018-2019 do Ban Thường trực Ủy ban Trung ương Mặt trận tổ quốc Việt Nam, Hội Nhà báo Việt nam, Đài Truyền hình Việt Nam phối hợp tổ chức, Tỉnh ủy xây dựng kế hoạch phát động tham gia Giải báo chí toàn quốc lần thứ hai. Nhưng kết quả đạt được còn hạn chế, qua tổng hợp tác phẩm dự giải báo chí toàn quốc “ Báo chí với công tác đấu tranh phòng chống tham nhũng, lãng phí” lần thứ hai, năm 2018-2019 của Ủy ban Mặt trận tổ quốc Việt Nam tỉnh Cao Bằng, mới có 3 tác phẩm báo in được gửi đi tham dự. Đối với báo chí địa phương, để có được nhiều tác phẩm báo chí điều tra chúng tôi đồng tình với ý kiến chỉ đạo của đồng chí Phó bí thư Thường trực Tỉnh ủy trong cuộc Phát động Hưởng ứng Giải báo chí toàn quốc “Báo chí với công tác đấu tranh phòng chống tham nhũng, lãng phí” lần thứ hai, trong từng hoàn cảnh cụ thể các nhà báo cần tập trung vào công tác phản biện xã hội về chính sách, các dự án đầu tư gây lãng phí, kém hiệu quả.

Để báo chí điều tra tác động mạnh mẽ nhiều mặt đến đời sống xã hội, người phụ trách cần có năng lực nghiệp vụ giỏi, có đạo đức nghề nghiệp trong sáng, am hiểu pháp luật, quyết đoán, dám làm dám chịu trách nhiệm cùng phóng viên, tìm tận cùng sự thật. Các cơ quan chỉ đạo và quản lý nhà nước về báo chí tiếp tục hoàn thiện môi trường pháp lý cho báo chí điều tra hoạt động hiệu quả; hoàn thiện quy trình báo chí điều tra chuyên nghiệp hơn.

Theo NLB Cao Bằng