Kì 2: Chiếc xe vua Thành Thái tặng mẹ hồi hương sau phiên đấu giá căng thẳng

Chiếc xe đặc biệt vua Thành Thái tặng mẹ

Chiếc xe này đang được trưng bày ở cung Diên Thọ (Đại Nội Huế) để du khách thập phương thưởng ngoạn. Cung Diên Thọ là nơi các vị Hoàng thái hậu trong Hoàng cung Huế từng ở, trong đó có Hoàng thái hậu Từ Minh.

Trở về Huế sau hơn 1 thế kỷ lưu lạc, chiếc xe kéo tay này đánh dấu một bước ngoặt lịch sử trong việc đấu giá cổ vật tại phiên đấu giá ở nước ngoài.

Mặc dù phiên đấu giá đã diễn ra hơn 6 năm, nhưng ông Phan Thanh Hải - GĐ Sở VH-TT tỉnh TT-Huế (nguyên GĐ Trung tâm Bảo tồn di tích Cố đô Huế) vẫn nhớ rõ như sự việc vừa mới xảy ra ngày hôm qua.

Theo ông Hải, trước khi diễn ra phiên đấu giá, Trung tâm Bảo tồn Di tích Cố đô Huế nhận được một tệp hồ sơ hiện vật ở dạng file điện tử do Văn phòng bán đấu giá Rouillac (Pháp) cung cấp, nội dung liên quan đến hiện vật.

Đó là tệp hồ sơ hoàn chỉnh gồm có thư từ, ghi chú, các bài cắt ở báo chí, hình ảnh, biên nhận viết tay có chữ kí của vua Thành Thái.

Đặc biệt, những bài báo đăng ở một tạp chí thời đó vào ngày 26/10/1907 (từ trang 265 đến trang 269) có đề cập về việc vua Thành Thái bán chiếc xe kéo cho ông Jourdan (quốc tịch Pháp).

Hồ sơ có ghi: “Thay vì nhìn thấy những tài sản này rơi vào các tay buôn, vua Thành Thái đã thảo bản văn tự viết tay (ngày 18/10/1907) bán chiếc xe kéo và chiếc giường cho Thanh tra Jourdan - Đội trưởng đội Cảnh sát bản xứ - người đã thông cảm với ông trong hơn 2 tháng bị quản thúc trong Đại Nội Huế cho đến khi bị đưa đi quản thúc tại “Bạch Dinh” ở Cape Saint Jacques (Vũng Tàu ngày nay)”.

Theo hồ sơ của nhà đấu giá Rouillac, chiếc xe này được làm chủ yếu bằng kim loại và gỗ, có chiều cao 136cm, dài 230cm (kể cả phần tay kéo) và rộng 102cm.

Trên xe kéo ghi xuất xứ của nơi chế tác qua dòng chữ Hán "Đông Kinh, Hà Nội, Quảng Hưng tạo", nghĩa là hiệu Quảng Hưng ở Hà Nội, Bắc Kỳ chế tạo.

Phần gỗ được thực hiện bằng kỹ thuật sơn mài, khảm xà cừ, một loại hình phổ biến ở hoàng cung xưa. Đặc biệt, các loại hoa văn chạm khảm xà cừ cho thấy sự khéo léo của các nghệ nhân thuở ấy.

Đây là chiếc xe kéo của vua Thành Thái tặng cho mẹ là Hoàng thái hậu Từ Minh để dạo chơi trong vườn ngự uyển.

Hoàng thái hậu quyết định các chỉ số của xe, từ kích thước đến các hoa văn trang trí theo sở thích riêng.

Phía sau lưng của chiếc xe kéo, có một bức tranh hoa hồng, ở giữa có chùm hoa nở, 4 góc có 4 nhành hoa khảm xà cừ trên nền đen sơn mài. Phía trên có chữ “Thọ”.

“Xe kéo được Hoàng đế An Nam đặt làm ở làng Kinh-Lược tại Hà Nội, d ành cho mẹ của mình Hoàng Thái Hậu Từ Minh - vợ của Hoàng đế Dục Đức, đã qua đời vào năm 1906… Được bảo quản từ năm 1907 trong gia đình Jourdan, xe kéo và giường được đưa ra trưng bày tại Thị trường thương mại Dijon vào năm 1916”, hồ sơ gửi Trung tâm Bảo tồn di tích Cố đô Huế viết.

Kiều bào góp tiền đấu giá cổ vật

Đến ngày 13/6/2014, chiếc xe cùng với long sàng được đưa ra bán đấu giá tại Chateau de Cheverny - Pháp. Giá khởi điểm của nhà đấu giá Rouillac đưa ra là 1.000 Euro.

Điều đáng nói, thời điểm này, do không thể trực tiếp sang Pháp để trực tiếp tham gia phiên đấu giá, tổ đấu giá cổ vật của tỉnh TT-Huế buộc phải đấu giá qua điện thoại với sự hỗ trợ kiều bào ở nước ngoài.

Sau nhiều bước giá với sự cạnh tranh khá khốc liệt của nhiều tổ chức tham gia, cuối cùng, chiếc xe kéo cũng được tỉnh TT-Huế đấu giá thành công với tổng kinh phí 55.800 Euro.

Ngoài việc sử dụng kinh phí từ ngân sách tỉnh TT-Huế để tham gia đấu giá, hiện vật này còn có sử dụng phần đóng góp của bà con Kiều bào ở Pháp với số kinh phí 10.000 Euro, của các nhà hảo tâm trong nước với số kinh phí 3.000 Euro.

Đặc biệt, đích thân ông Phan Thanh Hải - khi đó là GĐ Trung tâm Bảo tồn di tích Cố đô Huế cùng chị gái của mình, vì mong muốn được tận mắt nhìn thấy 2 cổ vật “có 1 không 2” của triều Nguyễn được hồi hương, đã sẵn sàng bỏ tiền túi hơn 1.500 Euro để đóng góp vào kinh phí đấu giá.

“Việc mua được chiếc xe này gặp nhiều khó khăn, vì khi đấu giá thành công vẫn bị Bảo tàng Guimet - Pháp tranh chấp. Bảo tàng Guimet là bảo tàng lớn, rất có uy tín ở Pháp và trên thế giới.

Nếu không có sự can thiệp của Bộ Ngoại giao; Bộ Văn hóa, Thể thao & Du lịch; Đại sứ quán Việt Nam tại Pháp, chắc chắn không thắng trong cuộc tranh chấp đó”. 

Sau khi đấu giá cổ vật thành công, bằng đường hàng không, chiếc xe về quê nhà sau hơn 100 năm lưu lạc xứ người.

Đến ngày 21/4/2015, cổ vật này về đến Huế và được giới chuyên môn cổ vật đánh giá là bảo vật hoàn hảo, đẹp, sang trọng, rất hiếm có ở nước ta hiện nay.

Theo Quang Thành - Thanh Hải - Hương Lài/VietNamnet