Sao cho trong ấm thì ngoài sẽ êm

Thứ sáu - 31/12/2021 11:23

Ngày còn làm việc ở kênh thời sự của Đài phát thanh quốc gia, tôi thỉnh thoảng nhận được ý kiến chỉ đạo từ cấp trên. Đại để, sự kiện A nên khai thác sâu, sự kiện B dừng ở mức độ vừa phải, sự kiện C cần cân nhắc thận trọng... Có sự kiện được lưu ý nhạy cảm, phức tạp, không đưa tin, tránh bị kẻ xấu, thế lực thù địch lợi dụng, gây bất lợi cho ta...

111 — Trên internet xuất hiện những đợt tấn công dồn dập của các thế lực thù địch.

Ăn cơm ai, mặc áo ai. Báo chí là một mặt trận. Người làm báo là chiến sỹ trên mặt trận ấy.
Về nguyên tắc, phải tuân thủ, chấp hành.
Nhưng không phải bao giờ tôi cũng tuân thủ một cách máy móc.

Có nhiều góc nhìn để quan sát, mổ xẻ một sự vật, hiện tượng

Mỗi sự vật, hiện tượng, ở góc nhìn khác nhau sẽ cho hình ảnh, ấn tượng khác nhau. Chọn góc nhìn sáng sẽ cho hình ảnh tích cực; ngược lại, góc nhìn tối, sẽ cho hình ảnh mờ nhạt, thậm chí u ám, méo mó.

Sự kiện cũng thế. Nếu chọn góc tiếp cận tốt, sự kiện ban đầu có thể e ngại là nhạy cảm, phức tạp, sẽ trở về là sự kiện như bao sự kiện báo chí khác, với nhiều giá trị thông tin.

Xin nêu ví dụ.

Vụ Đoàn Văn Vươn ở Tiên Lãng, Hải Phòng, xảy ra tháng 01-2012, gây chấn động dư luận. Đây là vụ chính quyền cưỡng chế đất của người dân, liên quan đến vấn đề đất đai, quan hệ giữa người dân và chính quyền. Các cơ quan báo chí được lưu ý không khai thác sâu, không mở rộng thông tin liên quan đến sự kiện này.

Tôi nhìn nhận khác.

Nếu mình không đưa hoặc đưa cái tin chung chung, rồi giả bộ làm ngơ, thì cũng như xáp trận, bắn phát vu vơ rồi bấm chốt hãm cò súng, rời trận địa. Ai sẽ chiếm lĩnh trận địa quân ta bỏ trống? Đương nhiên là báo chí nước ngoài, mạng xã hội, vốn “đông như quân Nguyên”. Làm sao cấm được họ xào xáo thông tin, đúng Sai, thật giả, thêm thắt, suy diễn, châm chọc, bới móc. Và như thế, đó là cái cớ để thế lực thù địch, kẻ xấu, bọn phản động, nếu có, mặc sức bôi xấu, kích động, chĩa mũi dùi vào chính quyền, vào đảng, chế độ. Một khi báo chí chính thống giả bộ làm ngơ, bỏ trống trận địa, thì công chúng lấy đâu nguồn tin tin cậy để tiếp nhận, để kiểm chứng, để tin theo?

Thực tế khi ấy, dù báo chí nhà nước còn tỏ ra thận trọng, im ắng, thì cái tên Đoàn Văn Vươn và địa danh Công Rộc, Vinh Quang, Tiên Lãng, Hải Phòng đã lan truyền, thành sự kiện nóng, rất nóng, không chỉ trong nước. Đa phần có cái nhìn thiếu toàn diện, tích cực.

Suy nghĩ thế nên ngay những ngày đầu sau tết nguyên đán năm ấy, nhóm phóng viên VOV1, VOV.vn về Công Rộc. Gặp nhân chứng, người trong cuộc, chính quyền, Cơ quan chức năng. Quan sát, hỏi han, phỏng vấn... Khi có thông tin từ nhiều phía, mường tượng bản chất vụ việc, chúng tôi chọn góc tiếp cận: Đó là vấn đề luật đất đai và thực tiễn đời sống sản xuất; câu chuyện pháp lý trong Việc cưỡng chế thu hồi đất; biện pháp hóa giải mâu thuẫn giữa người dân với chính quyền khi có xung đột, mâu thuẫn về quyền và nghĩa vụ.. Ngay đó, một loạt chương trình phát thanh trực tiếp, mở, trong khung giờ vàng được thực hiện, có sự tham gia của các chuyên gia về chính sách, pháp luật, có đại diện chính quyền, có phóng viên đang có mặt tại địa phương xảy ra sự kiện. Đặc biệt thính giả đang theo dõi chương trình trực tiếp tham gia, cung cấp thông tin, đặt câu hỏi, tranh luận, bày tỏ thái độ...

Một sự kiện được cho là nhạy cảm, phức tạp đã được đưa lên sóng Đài quốc gia và tờ báo điện tử vov.vn, trung thực, khách quan, mở rộng theo từng cấp độ, góc tiếp cận khác nhau. Thông tin, phân tích sâu, bình luận đa chiều. Điều e ngại đã được hóa giải. Dư luận phản hồi tích cực. Không thấy có sự lợi dụng thông tin để nói xấu chế độ, công kích chính quyền. Có chăng là những ý kiến phản biện, băn khoăn, thắc mắc, nhưng hoàn toàn không phải là phản động, thù địch! Rõ ràng sự thật đem lại sự tự tin, là thứ lý lẽ sắc bén, có sức thuyết phục, góp phần thổi bạt thứ thông tin đen, những luận điệu bịa đặt, xuyên tạc. Một khi lợi ích dân tộc, lợi ích nhân dân được đặt lên trên hết, thì những lo ngại chệch hướng hay những suy diễn, quy chụp từ phía “quân ta”, kiểu như “lửa cháy đổ thêm dầu”, “nối giáo cho giặc”, sẽ không còn.

Một ví dụ khác.

Vụ biểu tình, bạo loạn lần thứ 2 ở các tỉnh Tây Nguyên xảy ra vào giữa tháng 4 năm 2004. Trước đó cũng đã xảy ra một vụ, vào đầu tháng 2 năm 2001. Lần bạo loạn đầu tiên, do nhận thức đây là vụ bạo loạn chính trị, có yếu tố nước ngoài, có đông đồng bào dân tộc thiểu số tham gia, nhạy cảm và phức tạp nên phía chính quyền chủ trương “đóng kín”, hạn chế báo chí đưa tin, không tiếp nhà báo quốc tế và tổ chức nước ngoài. Cách làm này khiến những ai vốn định kiến thêm nghi ngờ, từ đó công kích, lên án, gây bất lợi cho Việt Nam. Rút kinh nghiệm, lần này, ngay sau khi vụ việc vừa xảy ra, lãnh đạo các tỉnh khu vực Tây Nguyên chủ động mời phóng viên báo chí trong nước, nước ngoài, lãnh sự quán một số quốc gia, cung cấp thông tin, bằng chứng; tạo điều kiện để họ đến các buôn làng, tiệp xúc, phỏng vấn đồng bào, các đối tượng cầm đầu vụ bạo loạn, những người vượt biên trái phép. Kết quả là, mọi vấn đề hầu như được công khai, minh bạch; báo chí trong nước và ngoài nước cùng đưa tin; nguyên nhân, bản chất vụ bạo loạn được sáng rõ; tính chất phản động của tổ chức chính trị Đề-ga do K'sor Kơk chủ mưu cầm đầu được chỉ ra... Ngay cả những ai còn định kiến, thiếu thiện chí cũng không còn cớ để phê phán Việt Nam là bưng bít, che dấu thông tin, ngăn cản tự do báo chí. Những luận điệu cho rằng chính quyền Việt Nam đàn áp tôn giáo, đàn áp người dân tộc thiểu số dần trở nên lạc lõng. Cũng từ đây, Đảng, chính quyền từ trung ương đến địa phương có cơ hội nhìn nhận sai sót, khuyết điểm và cả những sai lầm; kịp thời điều chỉnh, bổ sung, hoàn thiện chính sách phát triển đối với đồng bào dân tộc thiểu số, khu vực Tây Nguyên.

Trở lại vấn đề bọn phản động, thế lực thù địch.

Khi ra đời nhà nước Việt Nam dân chủ cộng hòa, đồng thời đã xuất hiện thứ mà chúng ta vẫn gọi là phản động, thế lực thù địch. Chắc hắn không có nhà nước nào trên thế giới tuyệt đối triệt tiêu hay vô hiệu hóa lực lượng chống đối.

Nhà nước nào cũng vậy, luôn luôn gặp phải sự bất đồng, phá quây từ bên trong, sự kích động, đối nghịch từ bên ngoài. Trong, ngoài thường có sự câu kết, nội công, ngoại kích. Về mặt tiêu cực, nó làm phân tâm, ngăn cản sự phát triển, tạo nguy cơ chia rẽ, xung đột, Về mặt tích cực, nó khiến nhà nước, đảng cầm quyền phải tự soi, tự sửa, đổi mới để vững mạnh.

Trong cách nhìn nhận thế lực phản động, thù địch ở nước ta hiện nay; từ góc độ truyền thông, báo chí, cũng còn có nhiều vấn đề

Một là, đang có khuynh hướng đánh đồng “phe ta” với “phe địch”. Khuynh hướng này gộp cả những ai có ý kiến khác, gồm ý kiến phản biện, trái chiều, đều thuộc phe phản động, thù địch. Những người có ý kiến góp ý, đề xuất thẳng thắn, công khai, có thể ít nhiều gay gắt, cực đoan cũng bị cho là thế lực xấu, chống đối chế độ. Khuynh hướng này vô tình đẩy những người vốn thực sự yêu nước, yêu chế độ thành người mang tâm trạng mặc cảm, bất đắc chí. Họ bị nghi ngờ, bị đấu tố, cô lập, dần dà có thể bị lôi kéo, từ “phe ta” ngả dần về “phe địch”. Tác hại là nội bộ phân tâm, chia rẽ, mà “lực lượng thù địch chế độ” lại thêm đông.

Hai là, khuynh hướng nặng về suy diễn, quy kết, nâng quan điểm, biến việc đơn giản thành phức tạp, biến việc bình thường thành nghiêm trọng, nhạy cảm, rồi từ đó quy về “có bàn tay lợi dụng, lôi kéo, của thế lực thù địch”, “có yêu tố từ bên ngoài”. Nhiều hành vi, vụ việc tiêu cực, phản cảm do cá nhân, tổ chức “phe ta” gây nên, khi bị phát giác, truyền thống đưa tin, liền vội vã cho là “kẻ xấu tung tin, bịa đặt, xuyên tạc”, là “động cơ không trong sáng”; nghiêm trọng hơn, là “ý đồ xấu xa”, “chia rẽ đoàn kết nội bộ”, “tiếp tay cho thế lực thù địch”. Từ nóng vội, thiếu bình tĩnh, vô tình làm cho tình hình thành căng thẳng, phức tạp. Hơn nữa, chính “phe ta” đã chủ động “tặng” “chiến công”, “thành tích” cho “phe địch”, mà chắc gì có chuyện địch ta ở đây!

Ba là, khuynh hướng đánh giá quá mức lực lượng, sức mạnh của thế lực thù địch, phản động. Tất tần tật, những sự kiện, hiện tượng không phù hợp với quan điểm, chủ trương hiện hành; những sự kiện, hiện tượng mà chúng ta chưa đủ dữ liệu thông tin, trong nước hay ngoài nước, đều dễ bị đưa vào diện nghi ngờ, đặt dấu hỏi... Khuynh hướng này tạo cảm giác e ngại, nhìn vào đâu cũng thấy địch. Thường trực nâng cao cảnh giác chưa thấy đâu, trái lại thêm nặng yếu tổ tâm lý sợ địch.

Bốn là, khuynh hướng nhìn nhận, đánh giá truyền thông xã hội tiêu cực nhiều hơn tích cực. Đến thời điểm này vẫn còn không ít người có cái nhìn định kiến về truyền thông xã hội xem đây chủ yếu như là công cụ, phương tiện của kẻ xấu, thế lực thù địch nhằm xối nước chân tường”, gieo rắc hoang mang, công kích chế độ. Bên cạnh đó, cách thức quản lý truyền thông nhà nước có nơi có lúc còn cực đoan, máy móc, mệnh lệnh thô thiển. Những biểu hiện này đều không có lợi cho việc tập hợp, đoàn kết, thêm bạn, bớt thù. Nó cũng làm hạn chế tính chủ động, sáng tạo trong tuyên truyền phản bác thông tin xấu độc; đấu tranh dư luận, đấu tranh chống tiêu cực trong nội bộ bao gồm chống biểu hiện suy thoái, tự diễn biến, tham ô, tham nhũng, lãng phí.

Trên lĩnh vực truyền thông, cần làm gì để hiện thực hóa chủ trương thêm bạn bót thù?

Về nhận thức, đã qua rồi giai đoạn đất nước khói lửa chiến tranh, xã hội vận hành chủ yếu bằng mệnh lệnh, chỉ thị. Cũng qua rồi thời kỳ thế giới chủ yếu chia làm hai phe, âm ỉ cuộc chiến tranh lạnh. Giờ là rộng mở thời kỳ đất nước thống nhất, hòa bình, đổi mới, hội nhập, phát triển. Thế giới đổi thay từng ngày. Trên nền tảng internet, công nghệ thông tin phát triển, tác động, thay đổi mọi lĩnh vực. Những khái niệm thế giới phẳng, công dân toàn cầu... trở nên quen thuộc. Truyền thông xã hội nở rộ. Mỗi cá nhân, với chiếc điện thoại thông minh, có thể tổ chức tòa soạn, thành người đưa tin, người dẫn chương trình, nhà bình luận...

Bối cảnh này, thật khó để ai đó, dù muốn, quay trở về cái thời súng đạn.

Thực tế thời cuộc dạy chúng ta biết tự tin và khôn ngoan.

Chủ động thông tin và cung cấp thông tin, kể cả những sự kiện phức tạp, nhạy cảm, là một cách như thế. Khi đó, thế lực thù địch, phản động hay những ai còn định kiến mặc cảm, dù muốn, cũng không còn cớ để cố cùng, ăn thua.

Nhưng cách khôn ngoan nhất là chủ động xử lý vấn đề nội bộ. Ông bà dạy rồi, bên trong
có ấm thì ngoài mới êm. Giặc bên Ngô không bằng bà cô bên chồng. Trong nhà chưa tỏ ngoài ngõ đã tường. Giặc từ ta, loạn từ ta. Hầu hết những vụ việc bên ngoài nhòm ngó, bới móc, vạch lá tìm sâu đều từ bên trong, phía ta mà ra. Một phát ngôn hớ hênh. Một bài báo, một dòng tin không kín kẽ. Một hành vị phản cảm. Một vụ việc xử lý nửa vời. Thói quen nói không đi đôi với làm. Lối hành xử tiền hậu bất nhất. Đội ngũ công bộc, rường cột nước nhà còn “một bộ phận không nhỏ” chưa thực sự vừa hồng vừa chuyên, tha hóa, biến chất. Những vụ việc tiêu cực âm ỉ, kéo dài. Những tiếng kêu oan của người dân chưa được giải quyết rốt ráo... Đầy, là mầm họa gây bất ổn, cũng là mồi ngon để thể lực bên ngoài khai thác, đơm đặt, từ đó công kích, chia rẽ.

Và vấn đề ứng xử với khủng hoảng truyền thông

Ngày trước, đất nước chiến tranh, bị bao vây, cấm vận, thế giới chìm trong chiến tranh lạnh, thế mà ta vẫn tự tin: “Mở đài địch như mở toang cánh cửa/Nghe nó chửi ta mà tin ở ngày mai” (Cửa mở - thơ Việt Phương).

Ngày nay, “thế ta đã mạnh, người ta đã đông”, vị thế nước nhà hơn bao giờ hết, thì ngại gì ba thứ thông tin đơm đặt, móc máy. Người yếu thường sợ gió, bất kể gió lành hay độc. Người khỏe, ngại gì. Đảng trí tuệ, trong sáng; nước độc lập, hùng cường; dân tự do, âm no, hạnh phúc; xã hội công bằng, dân chủ, văn minh. :. Như thế, mặc ai nói ngả nói nghiêng!

Có câu chuyện về đứa cháu, thuở nhỏ, làm tôi nhớ mãi.

Lúc lên ba tuổi tự nhiên có cái thói hay khóc hay dỗi. Cứ có gì không ưng ý là ngã lăn ra đất, giãy đành đạch, khóc ré lên như bị ai đánh đòn. Dỗ, càng khóc. Dùng roi dọa, khóc ghê hơn. Thấy người lớn đứng quanh, tỏ ra quan tâm, cu cậu càng khóc tợn. Rồi một lần, mọi người ra hiệu cho nhau, ai việc nấy, giả vờ quên, như không có chuyện gì xảy ra. Quả nhiên, khóc một hồi, bèn mở mắt ra, không thấy ai, cu cậu lồm cồm ngồi dậy, rồi hét lên, “mẹ ác vậyyyyyy...”. Xong, len lén vào nhà.

Xử lý khủng hoảng truyền thông, trong nhiều trường hợp, cũng nên “giả vờ quên”, “như không có chuyện gì xảy ra”.

Uông Ngọc Dậu