Giá bán lẻ điện sinh hoạt: Chỉ đồng thuận khi có cơ chế giá phù hợp

Bộ trưởng Bộ Công Thương quyết định rút lại phương án người dân được lựa chọn dùng điện một giá hay điện bậc thang. Thay vào đó, tiếp tục lấy ý kiến biểu giá điện bậc thang giảm 6 bậc còn 5 bậc. “Điện 1 giá” có lẽ là từ khóa nóng nhất trong những ngày qua. Song vấn đề bức xúc nhất ở đây không hẳn ở 1 giá, 2 giá hay 3 bậc, 5 bậc, 6 bậc. Điều quan trọng nhất người dân quan tâm chính ở công khai, minh bạch và tinh thần lắng nghe, cầu thị ngay từ khâu dự thảo chính sách. Giá bán lẻ điện sinh hoạt vì thế sẽ chỉ được người dân đồng thuận khi có cơ chế tính giá phù hợp.

Đề xuất bỏ phương án 1 giá điện

Việc đề xuất phương án điện 1 giá, theo Bộ Công thương, muốn tiếp thu đóng góp từ dư luận để giá điện dễ tính, dễ hiểu, để người dân có thêm lựa chọn. Tuy nhiên, khi giá điện bị “cào bằng” thì lại không đáp ứng được các mục tiêu quan trọng. Bộ dự tính sẽ rút phương án này trước khi trình Thủ tướng.

Nội dung trên được Bộ trưởng Bộ Công thương Trần Tuấn Anh kết luận khi chủ trì cuộc họp chiều 18/8 với Ban soạn thảo sửa đổi biểu giá điện bán lẻ sinh hoạt.

Trước khi bắt đầu cuộc họp, ông Trần Tuấn Anh khẳng định Bộ Công thương luôn lắng nghe và cầu thị trước ý kiến của người dân, chuyên gia về việc xây dựng các chính sách điều hành của Bộ, đặc biệt là giá điện. Vừa qua, dư luận bức xúc về biểu giá điện sinh hoạt, về dự thảo sửa đổi chưa phù hợp, Bộ sẵn sàng tiếp thu để đưa ra các phương án hiệu quả, khả thi nhất.

Trước đó, Cục Điều tiết điện lực được giao xây dựng dự thảo sửa đổi Quyết định số 28 của Thủ tướng quy định về cơ cấu biểu giá bán lẻ điện. Theo quyết định này và các quy định có liên quan giá điện được tính theo biểu giá bậc thang (6 bậc từ thấp đến cao) căn cứ vào mức giá bình quân. Tuy nhiên, vào những tháng cao điểm nắng nóng, việc áp dụng cách tính này khiến hóa đơn tiêu thụ của nhiều hộ tăng vọt. Nhiều ý kiến đề nghị cần thay đổi cách tính để giảm giá điện, đặc biệt đề xuất có thêm phương án 1 giá điện để người dân được chủ động lựa chọn.

Tiếp thu góp ý, trong dự thảo sửa đổi, Bộ Công thương đã “linh hoạt” đưa ra 2 phương án với nhiều sự lựa chọn khác nhau. Phương án 1 tính theo 5 bậc (hiện đang áp 6 bậc) và phương án 2 gồm 2 cách tính: một là 2A (5 bậc và 1 giá 145% giá bình quân) và 2B (5 bậc và 1 giá 155% giá bình quân). Tuy nhiên, cả 2 phương án này đều được đánh giá là chưa sát thực tiễn, 1 giá nhưng quá cao, còn bậc thang thì lại điều chỉnh không phù hợp, không giảm cho đại đa số người đang sử dụng điện.

Là cơ quan chủ trì soạn thảo, ông Nguyễn Anh Tuấn - Cục trưởng Cục Điều tiết điện lực, cho biết: “Cục nghiêm túc tiếp thu, rút kinh nghiệm để việc xây dựng dự thảo sẽ được kỹ lưỡng hơn nữa. Trước mắt, Cục đề xuất rút phương án tính 1 giá điện vì nó không đảm bảo được mục tiêu tiết kiệm năng lượng và tiếp tục nghiên cứu phương án tính giá bậc thang nhưng điều chỉnh từ 6 xuống còn 5 bậc, đồng thời tính lại mức giá cho phù hợp hơn với từng đối tượng”.

Bao giờ có điện 1 giá?

Câu hỏi được nhiều người tiêu dùng đặt ra là tại sao Việt Nam lại không chỉ đưa ra chính sách “điện một giá”? Có thể làm được không? Tất cả các chuyên gia đều khẳng định là có, vấn đề là phải xác định và điều chỉnh lại rất nhiều các mục tiêu vốn đã và đang thông qua chính sách giá điện.

“Khi xây dựng 1 giá như thế thì chắc chắn các hộ nghèo, hộ tiêu dùng ít và hộ tiêu dùng nhiều sẽ trả cùng một mức giá điện và như thế có nghĩa là so với biểu giá hiện nay thì hóa đơn tiền điện của người nghèo gia tăng lên rất nhiều. Vậy chúng ta có làm được hay không? Chúng ta chỉ làm được khi lúc đó Nhà nước chấp nhận hỗ trợ một cách độc lập cho người nghèo để họ đảm bảo rằng mức hóa đơn tiền điện của họ là chấp nhận được so với thu nhập của họ. Như vậy, nếu Nhà nước chấp thuận câu chuyện các hộ tiêu dùng cùng trả đồng giá và hỗ trợ cho các hộ có thu nhập thấp thì tôi tin chắc là sẽ làm được”, PGS. TS Bùi Xuân Hồi phân tích.

PGS. TS Bùi Xuân Hồi cũng cảnh báo việc áp dụng đồng loạt giá điện một giá sẽ không phản ánh được chi phí mà người tiêu dùng gây ra cho hệ thống điện, điều này đi ngược với nguyên tắc định giá là phải phản ánh được chi phí cung ứng. Đồng thời, giá điện một giá không hướng tới mục tiêu sử dụng hiệu quả và tiết kiệm điện - trong khi bất cứ quốc gia nào khi xây dựng chính sách giá điện cũng đặt ra các mục tiêu này. 

Nếu xây dựng được chính sách “điện một giá” thì sẽ xóa bỏ được việc “bù chéo” giữa các bậc thang hiện nay. Tuy nhiên, cũng có ý kiến cho rằng, điện được sản xuất ra từ nhiều nguồn năng lượng khác nhau, trong đó chủ yếu vẫn là nguồn nhiên liệu hóa thạch - và cho dù là nguồn năng lượng tái tạo - được cho là sạch thì vẫn làm tác động - ảnh hưởng tới môi trường, do vậy, người sử dụng nhiều điện năng phải trả tiền cao hơn cũng là phù hợp.

Theo ông Hà Đăng Sơn - Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Năng lượng và tăng trưởng xanh, điều quan trọng là chống “bù chéo” ở đâu và đối tượng nào, nếu việc xây dựng một giá để nhằm xóa bỏ câu chuyện bù giá chéo thì mục tiêu ở đây không phải là nhắm tới khối tiêu dùng dân cư, tức là cho điện sinh hoạt, mà lúc ấy mục tiêu phải là nhắm tới các khối sản xuất, kinh doanh, dịch vụ - họ mới là người phải chịu các tác động của điện một giá. Và trong trường hợp này thì tất cả những chi phí mà lẽ ra những người tiêu dùng điện sinh hoạt phải chuyển sang cho khối công nghiệp, dịch vụ... sẽ không được bù chéo (tương đối) như bây giờ nữa.

“Tất cả mọi người đều phải trả giá như nhau với cơ chế một giá. Và trong trường hợp này thì tất nhiên là các bên liên quan phải đánh giá lại rất kỹ, xem các tác động liên quan đến kinh tế xã hội, liên quan đến tạo việc làm, chi phí, rồi cả các yếu tố cạnh tranh trong điều kiện hiện nay thị trường mở hoàn toàn sau khi chúng ta đã ký một loạt các FTA với các vùng, lãnh thổ, quốc gia khác nhau… thì cái được, cái mất của chính sách một giá, cào bằng là những gì”, ông Hà Đăng Sơn nói.

Rõ ràng, để có được một chính sách giá điện phù hợp nhất, nghĩa là ít tác động nhất tới đại bộ phận người dân, đồng thời đảm bảo được chức năng quản lý của Nhà nước đòi hỏi quyết tâm chính trị của người làm chính sách. Và yếu tố quan trọng nhất vẫn là phải đảm bảo có được một hạ tầng cơ sở đủ điều kiện để đáp ứng các yêu cầu này.

Bộ trưởng Bộ Công Thương Trần Tuấn Anh cũng cho rằng: Thông qua các ý kiến đóng góp thời gian qua, Bộ trưởng Bộ Công Thương cũng nhận thấy rằng có nhiều cơ sở để nghiên cứu tiếp tục hoàn thiện phương án điện một giá. Nhưng việc này chỉ áp dụng cho giai đoạn tới, khi Việt Nam có thị trường bán lẻ điện cạnh tranh, có công cụ và pháp lý, đảm bảo vai trò nhà nước với an sinh xã hội, với người còn khó khăn. Khi đó mới đủ cơ sở thực hiện cơ chế điện một giá này.

Do vậy, Bộ trưởng Bộ Công Thương đề nghị Thứ trưởng Hoàng Quốc Vượng tiếp tục chỉ đạo Cục Điều tiết điện lực và các đơn vị liên quan nghiên cứu kỹ ý kiến góp ý của các chuyên gia, các cơ quan liên quan để tiếp tục hoàn thiện các phương án biểu giá điện mới, thực hiện đúng các chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ, giữ vững nguyên tắc và mục tiêu xây dựng biểu giá điện sinh hoạt về đảm bảo an sinh xã hội cho người nghèo và khuyến khích tiết kiệm năng lượng, đảm bảo an ninh năng lượng và phát triển bền vững. Bổ sung thành phần Ủy ban Quản lý vốn Nhà nước tại Doanh nghiệp, Bộ LĐ-TB&XH vào Tổ công tác để đảm bảo sự đồng thuận, khách quan, minh bạch.

Bộ trưởng Trần Tuấn Anh chỉ đạo tiếp tục xin ý kiến về Phương án 1 về cải tiến giá điện bậc thang cho các khách hàng sinh hoạt nhằm giảm bớt số bậc thang cho đối tượng khách hàng sinh hoạt từ 6 bậc xuống 5 bậc và điều chỉnh các bậc thang để phù hợp với mức độ sử dụng điện của nhân dân; các phương án cải tiến cơ cấu biểu giá bán lẻ điện cho khách hàng ngoài mục đích sinh hoạt.

Tính giá điện hai thành phần - giải quyết căn cơ câu chuyện giá điện?

PGS.TS Bùi Xuân Hồi - Giảng viên cao cấp bộ môn kinh tế năng lượng - cho hay ở nhiều nước, cơ cấu giá điện đều bao gồm hai thành phần: trả cho công suất đăng ký và công suất tiêu dùng. Với hạ tầng kỹ thuật ngành điện đã tốt hơn nhiều, cần có lộ trình cụ thể để thay đổi mang tính đột phá, với hệ thống giá điện hai thành phần (giá công suất sẽ được tính dựa trên quy mô sử dụng điện từ các thiết bị tiêu thụ điện) thay vì loay hoay cải tiến giá điện bậc thang hiện nay.

Ông Hà Đăng Sơn - Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu năng lượng và tăng trưởng xanh, cũng cho rằng nguyên tắc lập biểu giá lũy tiến là để đảm bảo người có thu nhập thấp sẽ được hưởng mức giá thấp nhất, ít chịu ảnh hưởng từ việc tăng giá điện. Còn các hộ gia đình ở mức thu nhập cao sẽ phải trả nhiều tiền điện hơn. 

Vì vậy, trong giai đoạn tới cần nghiên cứu và ban hành quy định mới, như áp dụng cơ chế hai giá gồm giá công suất và giá điện năng, đồng thời áp dụng cơ chế phân bổ chi phí sản xuất điện tham chiếu theo chỉ số giá nhiên liệu đầu vào thế giới mà nhiều nước đang áp dụng để giá điện theo thị trường hơn.

PGS. TS Trần Văn Bình khuyến nghị, để giải quyết được căn cơ câu chuyện giá điện, Bộ Công Thương nên nghiên cứu áp dụng biểu giá điện 2 thành phần, tức là vừa giá điện năng, vừa giá công suất. Khách hàng đăng ký công suất sử dụng và phải trả theo giá công suất, sau đó sử dụng thực tế bao nhiêu điện thì sẽ trả tiền điện theo số kWh.

Nếu áp dụng giá hai thành phần thì khi khách hàng đăng ký với một công suất cố định thì càng dùng nhiều giá điện sẽ càng thấp - điều mà người tiêu dùng vốn đặt ra từ lâu. Các chuyên gia cho rằng, với hệ thống đo đếm hiện tại như Việt Nam hoàn toàn có thể làm được điều này đối với các hộ tiêu thụ điện cho mục đích ngoài kinh doanh (công nghiệp, kinh doanh). Điều quan trọng đặt ra là hệ thống điện phải đảm bảo. Rất khó để áp dụng “giá 2 thành phần” hay “điện một giá” với một hệ thống điện được cảnh báo sẽ thiếu điện trầm trọng trong một vài năm tới đây.

Khánh An/NB&CL