Hoàn thiện hành lang pháp lý cho khoa học, công nghệ và chuyển đổi số

Thứ hai - 28/07/2025 11:29

Mới đây, tại Kỳ họp thứ 9, Quốc hội khóa XV đã thông qua 5 đạo luật quan trọng do Bộ Khoa học và Công nghệ chủ trì soạn thảo. Đây là những bước tiến lớn trong việc hoàn thiện hành lang pháp lý thúc đẩy phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số, những động lực then chốt để Việt Nam đạt mục tiêu trở thành quốc gia thu nhập cao vào năm 2045.

Đổi mới tư duy pháp luật về khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo

Một trong những đạo luật nổi bật được Quốc hội thông qua là Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo (có hiệu lực từ 01/10/2025). Lần đầu tiên, khái niệm “đổi mới sáng tạo” được luật hóa và đặt ngang hàng với “khoa học và công nghệ”, thể hiện bước ngoặt quan trọng trong tư duy quản lý và phát triển.

cac d c lanh dao dang nn du hn — Tổng Bí thư Tô Lâm cùng các đồng chí lãnh đạo, nguyên lãnh đạo Đảng, Nhà nước thăm khu trưng bày tại Hội nghị toàn quốc về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia (Ảnh: TTXVN)

Luật xác định đổi mới sáng tạo là động lực then chốt thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia và cải thiện chất lượng cuộc sống người dân. Theo tính toán, đổi mới sáng tạo có thể đóng góp khoảng 3% vào tăng trưởng GDP, cao hơn nhiều so với mức đóng góp 1% từ khoa học – công nghệ truyền thống.

Đáng chú ý, Luật chuyển trọng tâm quản lý từ “đầu vào” (chi phí, chỉ tiêu hành chính) sang “đầu ra” (hiệu quả, kết quả thực tế). Tổ chức, cá nhân thực hiện nhiệm vụ nghiên cứu được quyền sở hữu kết quả nghiên cứu và được hưởng tối thiểu 30% thu nhập từ hoạt động thương mại hóa. Đây là cơ chế đột phá, khuyến khích các chủ thể nghiên cứu gắn với nhu cầu thị trường, giải quyết bài toán thực tiễn và thúc đẩy sự phát triển của hệ sinh thái khởi nghiệp sáng tạo.

Nâng cấp công cụ quản lý chất lượng và đo lường bằng dữ liệu số

Cùng với đổi mới sáng tạo, Quốc hội cũng thông qua Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Chất lượng sản phẩm, hàng hóa và Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Tiêu chuẩn và Quy chuẩn kỹ thuật, đều có hiệu lực từ 01/01/2026. Hai đạo luật này thể hiện tư duy quản lý hiện đại, lấy dữ liệu và công nghệ số làm nền tảng để bảo đảm chất lượng sản phẩm hàng hóa và nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước.

Với Luật Chất lượng sản phẩm, hàng hóa, lần đầu tiên một hệ thống giám sát chất lượng sản phẩm hàng hóa quốc gia được thiết lập, cho phép kết nối dữ liệu liên ngành và hỗ trợ hậu kiểm hiệu quả. Luật cũng quy định cụ thể trách nhiệm của người bán và nền tảng trung gian trong kinh doanh hàng hóa trực tuyến, đáp ứng yêu cầu thực tiễn của nền kinh tế số.

Luật Tiêu chuẩn và Quy chuẩn kỹ thuật tiếp tục đột phá khi lần đầu tiên luật hóa Chiến lược tiêu chuẩn quốc gia, một công cụ định hướng sản xuất, thương mại và hội nhập. Cơ sở dữ liệu quốc gia về tiêu chuẩn, đo lường, chất lượng sẽ được xây dựng, tạo nền tảng cho quản lý đồng bộ, minh bạch và hiệu quả. Đặc biệt, nguyên tắc “một sản phẩm – một quy chuẩn” được áp dụng trên toàn quốc, chấm dứt tình trạng chồng chéo, phân mảnh trong quản lý kỹ thuật, giúp doanh nghiệp tiết giảm chi phí tuân thủ và tăng cường năng lực cạnh tranh.

Ngoài ra, cơ chế thừa nhận đơn phương kết quả đánh giá sự phù hợp quốc tế được đưa vào luật, mở ra cánh cửa rộng hơn để các doanh nghiệp Việt Nam, đặc biệt là doanh nghiệp công nghệ cao, tiếp cận thị trường toàn cầu.

Khung pháp lý mới cho công nghiệp công nghệ số và tài sản số

Một điểm nhấn nổi bật trong gói 5 đạo luật là Luật Công nghiệp công nghệ số (có hiệu lực từ 01/01/2026). Đây là lần đầu tiên Việt Nam có một đạo luật chuyên biệt về công nghiệp công nghệ số, lĩnh vực đang dẫn dắt chuyển đổi số quốc gia.

Luật đặt nền móng cho phát triển các ngành công nghệ chiến lược như bán dẫn, trí tuệ nhân tạo (AI) và tài sản số. Với công nghiệp bán dẫn, Luật định hướng phát triển chip chuyên dụng và tích hợp Việt Nam vào chuỗi cung ứng toàn cầu. Đối với trí tuệ nhân tạo, Luật nhấn mạnh nguyên tắc “lấy con người làm trung tâm”, yêu cầu sản phẩm công nghệ AI phải có dấu hiệu nhận dạng rõ ràng và được giám sát chặt chẽ.

Đặc biệt, lần đầu tiên khái niệm tài sản số được đưa vào pháp luật, bao gồm tài sản ảo và tài sản mã hóa. Luật bảo đảm quyền sở hữu, giao dịch và bảo mật tài sản số – một bước đi kịp thời để tạo khung pháp lý cho phát triển kinh tế số, thị trường tài sản số và các mô hình kinh doanh mới.

Hạ tầng số thiết yếu như trung tâm dữ liệu AI, khu công nghệ số tập trung, phòng thí nghiệm quốc gia cũng được ưu tiên đầu tư, tạo nền tảng bền vững cho quá trình chuyển đổi số toàn diện.

Định hình tương lai năng lượng bằng pháp luật

Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Năng lượng nguyên tử (có hiệu lực từ 01/01/2026) là đạo luật cuối cùng trong gói 5 đạo luật nhưng có ý nghĩa dài hạn đặc biệt quan trọng. Luật xác định điện hạt nhân là một trong những chiến lược quốc gia nhằm bảo đảm an ninh năng lượng, giảm phụ thuộc nhiên liệu hóa thạch và giảm phát thải carbon.

Điểm mới nổi bật của luật là thống nhất cơ quan nhà nước có thẩm quyền chịu trách nhiệm quản lý an toàn và an ninh hạt nhân, bảo đảm tuân thủ tiêu chuẩn quốc tế và giám sát toàn bộ vòng đời của nhà máy điện hạt nhân.

Luật cũng dành riêng một chương về ứng dụng năng lượng nguyên tử trong y tế, nông nghiệp, công nghiệp, đồng thời thúc đẩy chuyển đổi số toàn diện trong ngành năng lượng nguyên tử. Đây là cơ sở để Việt Nam từng bước làm chủ công nghệ hạt nhân dân sự và nâng cao vị thế trong lĩnh vực kỹ thuật cao.

Từ hành lang pháp lý đến thực tiễn phát triển

Việc Quốc hội thông qua 5 đạo luật này không chỉ là bước hoàn thiện thể chế, mà còn thể hiện tầm nhìn chiến lược của Đảng và Nhà nước về phát triển đất nước dựa trên tri thức, công nghệ và đổi mới. Những đổi mới trong chính sách pháp luật sẽ góp phần khuyến khích doanh nghiệp, viện nghiên cứu, trường đại học hợp tác sâu rộng hơn; thúc đẩy nghiên cứu ứng dụng; phát triển hệ sinh thái đổi mới sáng tạo gắn với nhu cầu của nền kinh tế.

Theo các chuyên gia, điểm nổi bật của gói luật lần này là sự chuyển đổi toàn diện về tư duy quản lý, từ hành chính sang kiến tạo, từ kiểm soát sang thúc đẩy, từ phát triển riêng lẻ sang tích hợp hệ sinh thái công nghệ – đổi mới – chuyển đổi số.

Đây chính là nền tảng pháp lý vững chắc để Việt Nam tận dụng được cơ hội của cách mạng công nghiệp lần thứ tư, bứt phá mạnh mẽ trong thập kỷ tới và hiện thực hóa mục tiêu phát triển bền vững, độc lập, tự chủ, phồn vinh vào năm 2045.

NLBHY