Tết Đoan Ngọ: nét đẹp truyền thống Việt Nam

Thứ bảy - 31/05/2025 10:22

Tết Đoan Ngọ, còn được biết đến với tên gọi dân gian “Tết diệt sâu bọ”, là một trong những lễ tết mang đậm bản sắc của người Việt, diễn ra vào ngày mùng 5 tháng 5 âm lịch hàng năm. Đây là thời khắc đặc biệt, mang trong mình thông điệp sâu sắc về sự thanh lọc, cân bằng và sự kết nối giữa con người với thiên nhiên.

Vào buổi sáng sớm ngày Tết Đoan Ngọ, ở các làng quê xưa, người dân dậy sớm để chuẩn bị nước lá thơm tắm gội, ăn cơm rượu nếp, treo ngải cứu, cúc tần trước cửa nhà, mong xua đuổi tà khí, bảo vệ sức khỏe.

Ý nghĩa của Tết Đoan Ngọ không chỉ dừng lại ở việc tiêu diệt sâu bọ phá hoại mùa màng. Đó còn là dịp để mỗi người tự “thanh lọc” chính mình, nhận diện và loại bỏ những “sâu bệnh” vô hình – những cơn nóng nảy, ganh đua, lo âu, hay muộn phiền đang bủa vây trong tâm trí. Bởi chỉ khi tâm được gột sạch, con người mới tìm lại được sự quân bình, bình yên đích thực.

Tên gọi “Đoan Ngọ” ẩn chứa triết lý phương Đông: “Đoan” là bắt đầu, “Ngọ” là thời điểm giữa trưa, khi mặt trời lên đến đỉnh, dương khí đạt cực thịnh. Theo tín ngưỡng dân gian, đây là thời điểm thuận lợi nhất để thanh lọc cơ thể, dọn dẹp nhà cửa, cũng như điều chỉnh lại tâm hồn mình.

Người xưa tin tưởng và thực hành ăn cơm rượu nếp để tiêu diệt sâu bệnh trong bụng; treo ngải cứu, xông nhà bằng lá thơm để trừ tà, khử độc khí; quét dọn góc khuất trong nhà, để không gian sống thêm trong lành; và hơn hết là cùng nhau ngồi lại, hít thở sâu, để nhìn rõ những “sâu bệnh” đang len lỏi trong tâm, bởi nếu chỉ chăm chút bên ngoài mà không nhận diện và hóa giải được những bất an, sân hận bên trong, thì cuộc sống vẫn chưa thực sự “sạch” và an nhiên.
Ngày Tết Đoan Ngọ, các gia đình Việt thường chuẩn bị mâm cỗ cúng gia tiên, với những món ăn dân dã mà đậm tình quê: rượu nếp, cơm rượu nếp, bánh tro, các loại trái cây như mận, vải, dưa hấu… Cơm rượu nếp và rượu nếp cái hoa vàng được xem là “thần dược” giúp làm ấm bụng, hỗ trợ tiêu hóa, đuổi “sâu bọ” trong cơ thể.

Bánh tro (hay còn gọi là bánh ú tro) với lớp vỏ trong suốt, vị thanh mát, giúp giải nhiệt, giải độc, cũng là một nét ẩm thực tinh tế của ngày này. Ở miền Bắc, bánh được gói bằng lá chuối; miền Trung, bánh ú tro nhân đậu xanh hoặc không nhân, đậm đà; miền Nam, có thêm chè trôi nước, xôi vò, đa dạng sắc màu và hương vị.

Những bữa cơm sum vầy, tiếng cười đùa, câu chuyện đời thường… tất cả làm nên không khí ấm áp, đậm tình gia đình.
Tết Đoan Ngọ không chỉ là dịp “diệt sâu bọ” ngoài đồng ruộng, mà còn là cơ hội để mỗi người tự nhắc nhở mình: đã đến lúc “quét dọn” cả những mối lo, những vướng bận, những muộn phiền vẫn bám víu trong lòng.

Trong guồng quay hối hả của cuộc sống hiện đại, “sâu bệnh” trong tâm vẫn hiện hữu, đó là nỗi sợ về tương lai; là nỗi buồn chưa nguôi; là cơn ghen tuông thoáng qua; hay những mong cầu chưa trọn, khiến lòng bức bối...

Vì vậy, có ngày Tết Đoan Ngọ dường như để khẽ nhắn nhủ mỗi chúng ta rằng: “Hãy dừng lại một chút, hít thở sâu hơn, để nhìn rõ mình", “Như dọn lại ngôi nhà sau cơn mưa nồm, ta cũng nên dọn dẹp tâm trí, để lòng an nhiên trở lại.”

Bạn có thể tìm một góc yên tĩnh, thắp nén hương, khẽ lặp lại những câu trì tụng nhẹ nhàng, lời nguyện cho một ngày tĩnh tâm:

"Nam mô thanh tịnh thân, Nguyện rửa sạch phiền não
Nam mô thanh tịnh khẩu, Nguyện nói lời an vui
Nam mô thanh tịnh ý, Nguyện buông bỏ chấp si mê

Nguyện hôm nay là ngày gột rửa,
Cho thân tâm con được nhẹ nhàng như làn gió giữa ngày hè".

Dù cuộc sống ngày càng hiện đại, giá trị truyền thống của Tết Đoan Ngọ vẫn vẹn nguyên. Nhiều gia đình, đặc biệt là giới trẻ, vẫn giữ thói quen nấu cơm rượu nếp, làm bánh tro, bày mâm cúng tổ tiên như một cách lưu giữ ký ức tuổi thơ và trân trọng cội nguồn.

Trên các nền tảng mạng xã hội, những chia sẻ về mâm cơm Đoan Ngọ, bài trì tụng, hay những câu chuyện dân gian ngày “giết sâu bọ” đã và đang lan tỏa, nhắc nhở mỗi người về tinh thần đoàn kết, gắn bó, và sự giao hòa với thiên nhiên.

Tết Đoan Ngọ không chỉ là một ngày lễ, mà còn là dịp để nhìn lại chính mình. Đó là lời nhắn gửi từ cha ông: “Giữa năm cũng là lúc để ta làm mới, làm sạch từ thân đến tâm, để sống tiếp những ngày bình yên và đầy yêu thương”.

Hạ Yên