Có một kho báu “độc nhất vô nhị” của quốc gia

20 hiện vật được công nhận là Bảo vật quốc gia của Bảo tàng Lịch sử quốc gia là con số ấn tượng trong hệ thống bảo tàng Việt Nam. Tính đến thời điểm này, chưa một bảo tàng nào đạt đến con số ấy.

20 Bảo vật quốc gia, tập trung ở ba nhóm chính, nằm trong khung niên đại từ hơn hai ngàn năm trước, thuộc văn hóa Đông Sơn, cho đến các thời kỳ văn minh Đại Việt và giai đoạn lịch sử cận - hiện đại, với đại diện xuất sắc là ba tác phẩm của lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc - Chủ tịch Hồ Chí Minh.     

Các bảo vật thuộc văn hóa Đông Sơn

Một nền văn hóa nổi tiếng, gắn với văn hóa, văn minh Việt cổ, là nền tảng vật chất cho sự ra đời của nhà nước Văn Lang - Âu Lạc. Các Bảo vật quốc gia giai đoạn văn hóa Đông Sơn đều là các hiện vật nổi tiếng, mang tính biểu tượng, đó là trống Ngọc Lũ và trống Hoàng Hạ, hai trống đẹp nhất, có niên đại sớm nhất trong phức hợp trống đồng Việt Nam nói riêng và Đông Nam Á nói chung, phản ánh rõ nét kỹ nghệ đúc đồng Đông Sơn qua những đường nét hoa văn tinh xảo, trau chuốt, hình dáng cân đối, hài hòa, với bao triết lý về nhân sinh quan và vũ trụ quan của người xưa gửi gắm.

Thạp đồng Đào Thịnh có kích thước lớn, hoa văn trang trí tinh xảo bậc nhất, đặc biệt, bốn tượng tròn là cặp đôi nam nữ giao hoan quanh nắp thạp, phản ánh tín ngưỡng phồn thực của cư dân trồng lúa nước. Tượng hai người cõng nhau thổi khèn và Cây đèn hình người quỳ là những tác phẩm nghệ thuật xuất sắc phản ánh sự giao thoa, tiếp biến văn hóa của nghệ thuật Đông Sơn. Bảo vật mộ thuyền Việt Khê cho biết một hình thức mai táng của cư dân Đông Sơn; mộ dài tới hơn 4m, với hơn một trăm đồ tùy táng, phản ánh đẳng cấp giàu sang, quyền quý của chủ nhân ngôi mộ, đồng thời cũng cho biết sự phân hóa giàu nghèo trong xã hội Đông Sơn.

Các bảo vật thuộc giai đoạn lịch sử trung đại

Với những đại diện của văn minh Đại Việt, phản ánh về một quốc gia hùng cường, có truyền thống và sức mạnh trong dựng nước và giữ nước trước mọi thế lực ngoại xâm.

Có ba Bảo vật quốc gia chế tác vào thời Trần, đó là ấn Môn hạ sảnh, chuông Vân Bản và Thống hoa nâu. Môn hạ sảnh ấn là quả ấn duy nhất có niên đại tuyệt đối, thuộc thời Trần, còn lại đến hôm nay, là quả ấn sớm nhất hiện biết trong hệ thống ấn chương thời quân chủ Việt Nam. Môn hạ sảnh là cơ quan trung ương nằm trong tam sảnh gồm Thượng thư sảnh, Trung thư sảnh và Môn hạ sảnh, là ba cơ quan cao nhất của hệ thống chính quyền trung ương nhà Trần.

 Chuông Vân Bản với giá trị nổi bật nhất là minh văn nhiều ý nghĩa lịch sử, văn hóa, tôn giáo, đó cũng là vật chứng, cùng với phế tích tháp Tường Long thời Lý, khẳng định Đồ Sơn (Hải Phòng) có vị thế địa chính trị - quân sự, trong chiến lược biển vào thời Lý - Trần. Thống gốm hoa nâu lại là đại diện xuất sắc nhất của dòng gốm Đại Việt, với kích thước lớn, tạo dáng lạ, hoa văn trang trí đẹp, thể hiện trình độ tạo tác điêu luyện của nghệ nhân, hơn nữa, do phát hiện được ở Thiên Trường, "kinh đô" thứ hai của vương triều Trần, nơi sản xuất đồ gốm quan dụng.

Vào thời hậu Lê, hai bảo vật là Bình gốm hoa lam vẽ thiên nga và Bia điện Nam Giao. Bình vẽ thiên nga thể hiện sự hoàn mỹ của hội họa trên gốm, tuân thủ nghiêm chuẩn luật viễn cận, khắc họa cảnh đồng quê qua chủ thể là loài chim thiên nga cao sang. Đây cũng là sản phẩm đại diện cho dòng gốm xuất khẩu, tham gia con đường tơ lụa trên biển trong giao thương quốc tế vào thế kỷ XV. Bia điện Nam Giao là một trong những tấm bia lớn nhất trong hệ thống bia ký Việt Nam thời trung đại. Tấm bia còn là một tác phẩm điêu khắc đá với nhiều đề tài ý nghĩa, kỹ thuật chạm khắc tinh xảo, thư pháp chữ Hán đặc sắc, liên quan tới nghi lễ tế Nam Giao, cầu cho mưa thuận gió hòa, quốc thái dân an, thiên hạ thái bình, giữ vững nền thịnh trị cho các triều đại.

Triều Tây Sơn có một bảo vật độc đáo và ấn tượng, đó là trống đồng Cảnh Thịnh, chế tác năm 1800, cách đây tròn 221 năm. Trống có dáng giống như trống tang gỗ, hoa văn trang trí phong phú. Trống Cảnh Thịnh được xếp vào loại đặc biệt trong hệ thống trống đồng cổ Việt Nam.

Thời chúa Nguyễn và triều Nguyễn, có bốn bảo vật được Thủ tướng Chính phủ quyết định công nhận đều liên quan tới hoàng cung, trong đó có ba chiếc ấn vàng và ngọc, đó là Ấn Đại Việt quốc Nguyễn chúa vĩnh trấn chi bảo chế tác bằng vàng thời chúa Nguyễn Phúc Chu; Ấn Sắc mệnh chi bảo và Ấn Đại Nam thụ thiên vĩnh mệnh truyền quốc tỉ, là những hiện vật đặc biệt, có kỹ thuật chế tác đạt tới đỉnh cao, thực hiện bởi những thợ thủ công kim hoàn Ngự xưởng của triều đình. Bảo vật còn lại là Đế hệ thi - vương phả bằng vàng, thể hiện mong muốn của vua Minh Mệnh, kéo dài dòng họ đế vương của mình hai mươi đời, tương ứng với 500 năm trị vì đất nước. Tuy nhiên, mong muốn ấy không thực hiện được, chỉ dừng lại ở thế hệ thứ năm, tương ứng đời vua thứ 13 triều Nguyễn.

Văn hóa Champa, đại diện xuất sắc là bia Võ Cạnh được công nhận Bảo vật quốc gia năm 2013, với những giá trị nổi bật về nội dung văn bia, có liên quan tới vị vua có công sáng lập triều đại đầu tiên của vương quốc Champa. Bia Võ Cạnh độc đáo ở khối hình, do sử dụng đá khối tự nhiên để chế tác và văn tự trên bia có niên đại thế kỷ III - IV, là một trong những tư liệu chữ viết sớm nhất Đông Nam Á.

Đại diện xuất sắc là ba tác phẩm Đường Kách mệnh, Nhật ký trong tù và Lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến.

Đường Kách mệnh là một tác phẩm khiêm tốn về dung lượng, không ấn tượng về hình thức, nhưng nội dung và giá trị tư tưởng thì vô cùng lớn lao. Tác phẩm là văn kiện lý luận chính trị đầu tiên, có vai trò quan trọng trong việc chuẩn bị về tư tưởng chính trị, tổ chức cho sự thành lập Đảng Cộng sản Việt Nam.

Nhật ký trong tù lại là một tác phẩm văn học thể hiện lòng kiên trung, ý chí cách mạng của người Cộng sản trong lao tù của chế độ Tưởng Giới Thạch. Với 133 bài thơ chữ Hán, Nhật ký trong tù cho thấy hình ảnh "đại chí, đại nhân, đại dũng" của người chiến sĩ Cộng sản Hồ Chí Minh.

Lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến như một bài hịch kêu gọi toàn thể nhân dân Việt Nam kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược, bảo vệ nền độc lập dân tộc. Với lời văn hào sảng, ngắn gọn, súc tích, dễ hiểu, đi vào lòng người, tạo nên sức mạnh thần kỳ cho công cuộc kháng chiến 9 năm, với mốc son lịch sử chiến thắng Điện Biên Phủ "chấn động địa cầu".

Những nét đặc sắc 20 Bảo vật quốc gia của Bảo tàng Lịch sử quốc gia cho thấy đó thực sự là những đại diện tinh hoa, được sáng tạo bởi bàn tay, khối óc của biết bao thế hệ cha ông truyền lại, cần được nâng niu và gìn giữ.

TS. Nguyễn Văn Đoàn
Giám đốc Bảo tàng Lịch sử quốc gia Việt Nam
(Nguồn Văn hóa)