Cuộc tập trận “thách đố thông lệ quốc tế”

Thứ năm - 09/07/2020 15:20

Chỉ 2 ngày sau khi Hội nghị cấp cao ASEAN lần thứ 36 ra tuyên bố bày tỏ quan ngại về tình hình phức tạp trên Biển Đông, Cơ quan An toàn Hàng hải Trung Quốc thông báo tập trận quanh quần đảo Hoàng Sa từ ngày 1 đến mồng 5 tháng 7 năm 2020. Trung Quốc đưa ra cảnh báo: “Trong thời gian tập trận, không tàu nào được phép điều hướng trong khu vực huấn luyện và tất cả các tàu phải tuân theo hướng dẫn của tàu chỉ huy tại khu vực đó”. Thông báo này là sự vi phạm luật pháp quốc tế một cách rõ ràng. Cảnh báo của Trung Quốc xuất phát từ cơ quan hàng hải dân sự chứ không phải Bộ Quốc phòng, song thông điệp này nhắm đến đối tượng quan trọng nhất là Hải quân Mỹ.

Cùng một thời điểm ngày 2/7/2020, cả Việt Nam lẫn Hoa Kỳ đã có động thái chính thức tố cáo Trung Quốc vi phạm luật pháp quốc tế. Hành động của Trung Quốc đi ngược với cam kết không quân sự hóa Biển Đông cũng như tầm nhìn của Mỹ về một khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương tự do và rộng mở, trong đó tất cả các quốc gia, dù lớn hay nhỏ, được đảm bảo về chủ quyền, không bị ép buộc và có thể theo đuổi tăng trưởng kinh tế phù hợp với luật pháp quốc tế.

111 — *Hàng không mẫu hạm USS Ronald Reagan và các tàu chiến khác thuộc nhóm tấn công Ronald Reagan ở Biển Đông*

Việt Nam trao công hàm phản đối

Ngày 2/7/2020, Bộ Ngoại giao Việt Nam cho biết đã trao công hàm phản đối kế hoạch tập trận của Trung Quốc ở quần đảo Hoàng Sa của Việt Nam. Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Lê Thị Thu Hằng nói rõ trong cuộc họp báo thường kỳ: “Việt Nam đã giao thiệp, trao công hàm phản đối và yêu cầu Trung Quốc không lặp lại vi phạm tương tự trong tương lai”. Bốn ngày trước đó, trang web của Bộ Quốc phòng Trung Quốc đăng tải thông tin nói rằng quân đội nước này sẽ tiến hành cuộc diễn tập quân sự ở ngoài khơi quần đảo Hoàng Sa mà Trung Quốc gọi là Tây Sa từ ngày 1 đến 5/7. Thông báo của Trung Quốc nêu rõ địa điểm tập trận đồng thời cấm các tàu bè di chuyển trong khu vực tập tập trận.

Người phát ngôn của Bộ Ngoại giao Việt Nam nói rằng động thái của Trung Quốc “đã vi phạm chủ quyền của Việt Nam đối với quần đảo Hoàng Sa, đi ngược lại tinh thần Tuyên bố ứng xử của các bên ở Biển Đông (DOC), gây phức tạp tình hình, không có lợi cho quá trình đàm phán hiện nay giữa Trung Quốc và ASEAN về Bộ Quy tắc ứng xử giữa các bên ở Biển Đông (COC) và việc duy trì môi trường hòa bình, ổn định và hợp tác ở Biển Đông”. Phía Trung Quốc ra thông báo tập trận ngay sau khi Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc nói trong cuộc họp báo kết thúc Hội nghị cấp cao ASEAN lần thứ 36 rằng “Việt Nam cùng ASEAN hợp tác với các bên liên quan kiềm chế các hành động làm phức tạp tình hình trên biển” và “tái khẳng định quyết tâm của ASEAN đóng góp xây dựng Biển Đông thành khu vực biển hợp tác, phát triển, an ninh và an toàn”.

Mỹ chỉ trích Trung Quốc tập trận

Ngày 2/7/2020, Lầu Năm Góc ra tuyên bố nói rằng việc tập trận ở vùng lãnh hải tranh chấp là hành động đã gây “phản tác dụng đối với nỗ lực làm dịu căng thẳng và duy trì ổn định”. Bộ Quốc phòng Mỹ cũng nói rằng cuộc diễn tập quân sự là “động thái mới nhất trong một loạt các hành động tuyên bố chủ quyền trái phép và gây bất lợi cho các nước láng giềng Đông Nam Á ở Biển Đông”. Trang web của Bộ Quốc phòng Trung Quốc hôm 29/6 đăng tải thông tin nói rằng quân đội nước này sẽ tiến hành cuộc diễn tập quân sự ở ngoài khơi quần đảo Hoàng Sa mà Trung Quốc gọi là Tây Sa. Tại cuộc họp báo hàng ngày ở Bắc Kinh, khi được hỏi về tuyên bố này của Lầu Năm Góc, phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Trung Quốc Triệu Lập Kiên nói rằng cuộc tập trận diễn ra trong phạm vi chủ quyền của Trung Quốc và rằng việc một số “các quốc gia không nằm trong khu vực” tiến hành các cuộc thao dượt ở Biển Đông đang gây tác động lên ổn định của khu vực.
Ông Triệu không nêu cụ thể tên của bất kỳ nước nào, nhưng Hoa Kỳ từng đưa tàu chiến tới Biển Đông để khẳng định quyền tự do hàng hải. Trong khi Bộ Ngoại giao Việt Nam hôm 2/7 cho biết đã trao công hàm phản đối kế hoạch của Trung Quốc thì ngày 3/7, Ngoại trưởng Philippines Teodoro Locsin cũng cảnh báo rằng Trung Quốc sẽ đối mặt với “phản ứng mạnh nhất về mặt ngoại giao hay bất kỳ biện pháp phù hợp nào khác” nếu cuộc tập trận lấn vào chủ quyền của Philippines. Hàng năm, Trung Quốc vẫn tổ chức một cuộc tập trận quân sự quanh quần đảo Hoàng Sa nhằm củng cố và khẳng định quyền kiểm soát khu vực này. Động thái mới này diễn ra tiếp theo hàng loạt những hoạt động khiêu khích và lấn lướt của Bắc Kinh trên Biển Đông gần đây đối với các quốc gia láng giềng, giữa bối cảnh thế giới đang nỗ lực đối phó với đại dịch Covid-19.
Cùng với việc Ngoại trưởng Mỹ tuyên bố tán đồng lập trường của ASEAN và lên án ý đồ độc chiếm Biển Đông của Trung Quốc, hai tàu sân bay của Mỹ, USS Nimitz và USS Ronald Reagan đã tập trận chung ở khu vực biển Philippines ngày 28/6. Theo thông cáo của Chuẩn đô đốc George Wikoff, chỉ huy Nhóm tác chiến tàu sân bay số 5 Hải quân Mỹ, cuộc tập trận nhằm tăng cường những “cam kết tích cực, linh hoạt và bền vững” của Mỹ trong các thỏa thuận quốc phòng với các đồng minh và đối tác ở khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương, cũng như “sự sẵn sàng đối diện với những kẻ thách đố thông lệ quốc tế”. “Kẻ thách đố thông lệ quốc tế” mà ông Wikoff không nói thẳng ra, nhưng ai cũng hiểu.

Trước ngày Việt Nam và Mỹ cùng ra tuyên bố phản đối Trung Quốc một tuần, hai tàu sân bay USS Nimitz và tàu USS Theodore Roosevelt cũng tiến hành diễn tập phối hợp có quy mô tương tự. Theo trang Japan Times ngày 29/6/2020, rất hiếm khi cả ba tàu sân bay Mỹ gần như cùng lúc thực hiện các cuộc diễn tập phối hợp và càng hiếm hơn khi có đến hai tàu sân bay cùng tham gia trong khoảng thời gian ngắn như vậy. Japan Times dẫn lời Collin Koh, chuyên gia nghiên cứu về an ninh hàng hải tại Viện Nghiên cứu Quốc tế S.Rajaratnam ở Singapore, cho biết quyết định của Mỹ là đòn giáng vào Trung Quốc, vốn cho rằng sự hiện diện của Mỹ trong khu vực đã bị ảnh hưởng mạnh bởi đại dịch Covid-19, đồng thời trấn an các đồng minh và đối tác của Washington. Ông cũng cho rằng mặc dù không có bằng chứng rõ ràng nào cho thấy mối liên hệ trực tiếp giữa việc điều hai tàu sân bay này và hội nghị thượng đỉnh ASEAN, nhưng cũng không nên bác bỏ khả năng này, vì các hoạt động huấn luyện quân sự trong quá khứ đã được lên kế hoạch trước và thường gắn với các sự kiện.

Theo một viện nghiên cứu Trung Quốc, các cửa ngõ phía Đông ở Biển Đông và các vùng biển xung quanh đã chứng kiến một loạt hoạt động quân sự trong những tuần gần đây, bao gồm cả nhiệm vụ của các máy bay do thám Mỹ. Ông Greg Poling, Giám đốc Sáng kiến Minh bạch Hàng hải châu Á (AMTI, trụ sở ở Washington), cho rằng việc Trung Quốc tập trận tại vùng biển mà Việt Nam cũng tuyên bố chủ quyền không phải điều bất thường, nhưng đáng lo ngại. Ông nhấn mạnh: “Bất chấp đại dịch hoành hành trên toàn cầu, Trung Quốc liên tiếp có các hành vi khiêu khích ở Biển Đông. Bắc Kinh dường như quyết làm leo thang thay vì cố gắng xoa dịu tình hình”.

Bắc Kinh đang nổi giận vì Mỹ tăng cường hoạt động đi lại của hải quân qua các vùng biển quốc tế này. Hành động của Hải quân Mỹ rất cần thiết để khích lệ các quốc gia yếu hơn trong khu vực rằng Mỹ sẽ duy trì nguyên tắc tự do hải hành tại các vùng biển quốc tế và không một quốc gia có thể ngăn cản điều đó. Đó cũng là một nguyên tắc cơ bản của hệ thống luật quốc tế đã mang lại hòa bình, thịnh vượng và tiến bộ không ngừng kể từ năm 1945 tới nay. Trung Quốc nhận thức rõ điều này và việc Bắc Kinh cũng tổ chức nhiều cuộc tập trận nhằm cải thiện khả năng sẵn sàng tác chiến của hải quân Trung Quốc. Các cuộc tập trận của Trung Quốc trên Biển Đông còn nhằm tìm cách chính thức hóa yêu sách của Bắc Kinh đối với quần đảo Hoàng Sa. Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình muốn gửi thông điệp thông qua cuộc tập trận này rằng, Bắc Kinh đủ sức đe dọa Philippines, Việt Nam, Indonesia và Malaysia, những quốc gia mà Trung Quốc cho rằng không nên xuất hiện ở khu vực này nếu không được phép của Trung Quốc. Nhằm mục tiêu độc chiếm nguồn tài nguyên năng lượng phong phú và lợi ích từ việc đánh bắt cá ở khu vực này, Trung Quốc đã tuyên bố yêu sách gần như toàn bộ Biển Đông với bản đồ “đường 9 đoạn” vô lý của mình. Mặc dù bị các quốc gia khác phản đối, vì không có cơ sở pháp lý nào hết, nhưng Trung Quốc vẫn sẵn sàng điều tàu chiến và tàu đánh cá để xâm phạm quyền đánh cá ngay tại các vùng biển thuộc quyền của các quốc gia khác.

Tiếng nói của Philippines khá mạnh mẽ

Khu vực tập trận của Trung Quốc thông báo bao gồm các vùng biển và lãnh thổ tranh chấp với nhiều nước. Tiến hành tập trận quân sự trên lãnh thổ tranh chấp tại Biển Đông là phản tác dụng đối với các nỗ lực xoa dịu căng thẳng và duy trì bình ổn. Bộ Quốc phòng Mỹ khẳng định cuộc tập trận này là diễn biến mới nhất trong một loạt hành động của Trung Quốc nhằm khẳng định các yêu sách biển bất hợp pháp và làm tổn hại các nước láng giềng Đông Nam Á trên Biển Đông, đi ngược với cam kết không quân sự hóa Biển Đông cũng như tầm nhìn của Mỹ về một khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương tự do và rộng mở, trong đó tất cả các quốc gia, dù lớn hay nhỏ, được đảm bảo về chủ quyền, không bị ép buộc và có thể theo đuổi tăng trưởng kinh tế phù hợp với luật pháp quốc tế. Bộ Quốc phòng Mỹ tuyên bố sẽ tiếp tục theo dõi tình hình “với hy vọng rằng Trung Quốc sẽ hạn chế hành vi quân sự hóa và ép buộc các nước láng giềng trên Biển Hoa Nam…”.

Không chỉ Việt Nam và Hoa Kỳ mà như trên đây cho thấy, cả Philippines cũng lên tiếng chỉ trích quyết định của Bắc Kinh tổ chức các cuộc tập trận ở Biển Đông, cho rằng động thái này có thể làm sâu sắc thêm căng thẳng quốc tế ở tuyến đường hàng hải chiến lược này. Bộ trưởng Quốc phòng Philippines, ông Delfin Lorenzana cho rằng kế hoạch tập trận 5 ngày của Trung Quốc ở vùng biển quanh quần đảo Hoàng Sa là “hết sức khiêu khích”. Theo ông Lorenzana, căng thẳng leo thang bắt nguồn từ hành vi hung hăng của Bắc Kinh ở Biển Đông. Mặc dù Philippines không có yêu sách lãnh thổ chính thức đối với quần đảo Hoàng Sa, Bộ trưởng Lorenzana vẫn lưu ý các cuộc diễn tập sẽ kích hoạt “báo động” cho tất cả các bên yêu sách ở Biển Đông. Phát biểu trên một diễn đàn trực tuyến do Đại học Quốc phòng Philippines tổ chức, ông Lorenzana nhấn mạnh: “Trung Quốc có thể làm điều họ muốn trong lãnh hải và vùng đặc quyền kinh tế của họ, song nếu họ làm điều đó ở các khu vực tranh chấp, thì đó là hành vi rất khiêu khích”.

Theo Bộ trưởng Quốc phòng Philippines Lorenzana, bất chấp đại dịch Covid-19, căng thẳng ở Biển Đông vẫn tiếp diễn. Tổng thống Duterte chưa bao giờ thực thi phán quyết của tòa trọng tài. Thay vào đó, ông tìm kiếm mối quan hệ song phương chặt chẽ hơn với Trung Quốc, đồng thời xa rời đồng minh truyền thống của Philippines là Mỹ. Tuy nhiên, chính quyền Duterte gần đây bày tỏ không hài lòng với các hành động của Trung Quốc ở Biển Đông, và đã đứng về phía các quốc gia yêu sách khác, bao gồm Việt Nam. Bộ trưởng Lorenzana tố cáo: “Trung Quốc là bên quyết đoán và hung hăng nhất trong số các quốc gia yêu sách. Gần đây, các tàu Trung Quốc, cả tàu quân sự và tàu dân sự, đã tăng cường hành vi xâm nhập và quấy rối đối với hải quân, không quân và lực lượng cảnh sát biển cũng như ngư dân Philippines”.

Tác giả: Hoàng Hải Đăng

Nguồn Văn nghệ số 28/2020