Dịch giả Phạm Vĩnh Cư, văn hóa cân bằng giữa vô vàn áp lực

Thứ tư - 29/09/2021 15:46

Dịch giả Phạm Vĩnh Cư là một trong những người thầy đáng kính của chúng tôi - Trường Viết văn Nguyễn Du. Tôi học Khóa VI (1999-2003), cùng các anh chị Dương Quốc Hải, Vũ Thảo Ngọc, Đào Bá Đoàn, Nguyễn Vinh Huỳnh… sau này đều miệt mài sáng tác. Mỗi khi chúng tôi trở lại trường đều nhắc tới các thầy, nhất là thầy Phạm Vĩnh Cư.

111

Với cá tính của Phạm Vĩnh Cư cũng như vị thế đặc biệt của Trường Viết văn Nguyễn Du với những người thầy tâm huyết như nhà văn Nguyên Ngọc, thầy Hoàng Ngọc Hiến, Giáo sư Huỳnh Khái Vinh, các học viên trong đó có không ít người khi chưa vào học, trong quá trình học đã là những nhà văn nổi tiếng như Hữu Thỉnh, Nguyễn Chí Trung, Nguyễn Khắc Trường, Chu Lai, Nguyễn Trí Huân, Nguyễn Trọng Tạo, Trần Đăng Khoa, Bảo Ninh, Tạ Duy Anh, Nguyễn Lương Ngọc, Nguyễn Bình Phương… đã khẳng định thương hiệu một ngôi trường mà sau này không hiểu vì lý do gì, người ta nhất mực muốn xóa bỏ cái tên của nó đi một cách thiếu thuyết phục đến thế.

Nhưng điều đó thực là không dễ. Không phải anh chị em sáng tác và nghiên cứu, nhất là những người từng có quãng thời gian học tập trong Trường Viết văn Nguyễn Du tham gì danh hiệu chính thức của một ngôi trường, mà cái chính là họ lên tiếng để bảo vệ lương tri của chính mình trước những trà đạp vô lối nên một nét văn hóa đẹp và nhân văn: Đào tạo những người viết văn cho đất nước. Câu chuyện rồi cũng đi vào hồi kết. Sau khóa VI năm 2003, đã không còn tên Trường Viết văn Nguyễn Du, thay vào đó là một khoa của Trường Đại học Văn hóa Hà Nội.

Cùng với những người tâm huyết khác, không phải đợi đến lúc tên ngôi trường bị xóa đi, mà từ trước đó rất lâu, Phạm Vĩnh Cư dường như đã hiểu rằng, những việc như thế ở xứ ta là chuyện thường ngày ở huyện, hay như cách nói của thầy Hoàng Ngọc Hiến là cái nước mình nó thế.

Bởi vậy, như là một lẽ tất nhiên, Phạm Vĩnh Cư tiếp tục trổ sinh theo tâm can chí hướng của mình, bình tĩnh và kiên cường lấy văn hóa cân bằng giữa vô vàn áp lực. Đây cũng chính là kết quả của mấy chục năm du học, nghiên cứu và dịch thuật những tác gia Nga và thế giới nổi tiếng của ông. Chính nền văn hóa, văn học đồ sộ và nhân văn của người Nga đã là điểm tựa lớn cho dịch giả Phạm Vĩnh Cư. Ông yêu nước Nga, văn học Nga, nhân dân Nga cũng như tiếng Việt, nước Việt, dân tộc Việt. Phạm Vĩnh Cư không dấu diếm tham vọng muốn bắc một nhịp cầu văn hóa giữa hai nước Việt - Nga mà nhịp cầu đó trước tiên là những tác phẩm văn chương của hai dân tộc.

Cái khó của Phạm Vĩnh Cư chính là ở chỗ, sự đánh giá, nhìn nhận và hiểu biết về văn hóa, văn học nghệ thuật của giới chức sắc ở Việt Nam nhiều quãng dường như có vấn đề. Không phải từ lúc đất nước thiếu thốn trăm bề thời quan liêu bao cấp sau chiến tranh, mà đến tận bây giờ, khi đã có của ăn của để, đã có những tỷ phú tầm thế giới, mà những thương vụ hối lộ triệu đô cho quan chức ngành nghề truyền thông, văn hóa đã liên tiếp xảy ra khiến chúng ta đau đớn và phẫn uất đặt ra câu hỏi rằng: Tại sao sự giáo dục của thể chế, nền tảng văn hóa dày dặn của dân tộc lại đẻ ra những sâu mọt hãi hùng đến thế? Người luôn giao giảng đạo đức của Bác Hồ, về văn hóa của Việt Nam, đã làm tới Bộ trưởng, Thứ trưởng những bộ quan trọng hàng đầu của một nước lại cam tâm làm điều bẩn thỉu, lũ lượt dắt nhau vào tù là cớ làm sao? Những câu hỏi như thế có liên quan gì tới văn hóa, văn học nghệ thuật? Có liên quan gì tới thầy Phạm Vĩnh Cư?

Đã thế, Phạm Vĩnh Cư lại là người rất chỉn chu, kín đáo, thường không muốn phát biểu những gì nằm ngoài sở học của mình, rất ngại va chạm với những áp lực thị trường và chính trị, dù trong bộ óc bách khoa ấy, trái tim mạnh mẽ ấy luôn muốn làm những điều hữu lích nhất cho con người trong đời sống hôm nay.

Tôi luôn cho rằng, Phạm Vĩnh Cư có một cách riêng của mình, tôi dùng chữ trổ sinh bằng văn hóa để cân bằng giữa vô vàn áp lực. Văn hóa sinh ra văn hóa là một lẽ hiển nhiên. Văn hóa có sự cảm hóa, dẫn đường lớn lao với mọi thể chế, nhất là với những người dân còn phải chịu nhiều bất công hàng ngày trong xã hội mình đang sống. Bác Hồ từng nói: Văn hóa soi đường cho quốc dân đi. Dẫu câu nói của Bác, những nhà quản lý văn hóa, thậm chí ở cương vị rất cao lại thường hết sức hay quên, nhắm mắt làm bừa, bịt tai xem chuông mới khiến những chuyện nực cười như hôm nay, bao gồm cả câu chuyện giải tán Trường Viết văn Nguyễn Du không theo một lý lẽ nào xuất hiện.

Phạm Vĩnh Cư vì thế đã trổ sinh theo hướng riêng của mình chăng? Và ngay từ ban đầu, hai nền văn hóa, văn học nghệ thuật Việt - Nga đã dẫn dụ ông vào con đường nghiên cứu, dịch thuật chuyên sâu các tác gia lớn, những vấn đề cốt yếu để làm nền tảng tri thức cho thế hệ kế cận. Các tập sách: “Lý luận và thi pháp tiểu thuyết” tập hợp, giới thiệu phân tích và chú giải những bài viết quan trọng nhất về lý luận và thi pháp tiểu thuyết của một trong những nhà khoa học nhân văn lỗi lạc nhất của Nga thế kỷ 20, Mikhail Bakhtin (1895-1975); “Từ điển biểu tượng văn hóa thế giới” (của hai học giả người Pháp Jean Chevalier và Alain Gheerbrant). Đây là một công trình tra cứu rất cơ bản và có uy tín cao, được tái bản nhiều lần ở Pháp do Phạm Vĩnh Cư làm chủ biên đã chuyển ngữ và chú giải; “Triết học đạo đức”: Sách tập hợp ba tác phẩm đạo đức học của ba triết gia lớn thế kỷ 20: Vladimir Soloviev (người Nga), Karol Vojtyla (Ba Lan) và Albert Schweitzer (Đức- Pháp); Đặc biệt là: “Siêu lý tình yêu”, một tuyển tập (dày gần 1.000 trang, khổ lớn) những tác phẩm, bài viết của nhà triết học nổi tiếng của Nga - người được giới triết học thế giới coi là Platon của Nga, Vladimir Soloviev (1853 - 1900) do ông tuyển chọn, dịch, giới thiệu và chú giải đều là những công trình tiêu biểu của ông.

Với sự thông minh hiếm thấy, nhất là tinh thần lao động không biết mệt mỏi, Phạm Vĩnh Cư đã hoạch định và dẫn dắt các chương trình dịch thuật lớn, chọn dịch và viết nghiên cứu các nhà văn, học giả tiêu biểu của Nga với bạn đọc Việt Nam. Trong bối cảnh những áp lực về thị trường và chính trị (ông đã từng nhiều lần nhắc đến) vây bọc; trong khoảng thời gian đất nước nói chung, giới trí thức nói riêng chịu nhiều khốn khó về vật chất, áp lực về tinh thần mà vẫn nguyên đó một Phạm Vĩnh Cư kiên cường, mạnh mẽ và nhất mực trổ sinh theo cách của mình, không chỉ là cầu nối giữa hai nền văn hóa Việt - Nga, mà còn tạo dựng một nền tảng trong ngành nghiên cứu văn học trong tổng quan nghiên cứu khoa học xã hội - nhân văn ở Việt Nam quả là rất đáng khâm phục.

Phạm Vĩnh Cư cũng là người rất đam mê nghiên cứu triết học phương Tây và minh triết phương Đông. Ông hiểu rất sâu sắc tinh thần cũng là cương lĩnh hành động của cụ Phan Châu Trinh là: “Chấn dân khí - Khai dân trí - Hậu dân sinh” đến hôm nay vẫn đang là con đường lớn dẫn dắt chúng ta đi tới văn minh. Giới trí thức Việt Nam tự hào có những bậc đại trí đại đức như cụ Phan Bội Châu, cụ Phan Châu Trinh đã từ rất sớm chỉ ra con đường sáng cho dân tộc. Và dân tộc Việt Nam, trong đó có giới trí thức Việt Nam đã vững mạnh, trưởng thành trong sự vận động phức tạp, khó lường đến tận hôm nay chính nhờ có được những nền tảng như thế.

Những áp lực mà chúng ta, trong đó có dịch giả Phạm Vĩnh Cư phải đối mặt chưa bao giờ giảm đi. Những cản trở, gây rối, nhiễu loạn, vô đạo đức, mượn vào sự khúc khuỷu, hiểm hóc của chính trị để lừa mị, nhân danh nó để quy chụp và giễu cợt đóng góp đáng trân trọng của các bậc thầy có lúc đã khiến chúng ta lo lắng. Nhưng chúng ta cũng hiểu rằng, những kẻ bất chấp mọi quy ước đạo đức, phong tục tốt đẹp của người trí thức, chỉ yêu thích làm sư tử săn cáo bắt cầy, tham công luận chiến, tay lòe mã tấu nghênh ngang lếu láo trong chốn văn chương chắc chắn không có kết cục gì tốt đẹp. Đến đây, tôi lại nhớ tới tác gia Nguyễn Dữ với hai mươi truyện trong Truyền kỳ mạn lục đã lột mặt bọn giả thần giả quỷ, đem đám ngụy đế vương, ngụy quan quân lên giữa pháp trường chữ nghĩa để khai đao. Bởi vậy, bọn lưu manh bút mực trong khoảng thời gian ngắn nữa thôi ắt sẽ không còn đất sống.

Trong khoảng sóng gió phong ba thường nổi trên văn đàn ấy, may sao vẫn có những bậc thầy như Phạm Vĩnh Cư kiên tâm kiên định, bằng toàn bộ cuộc đời mình, dụng công đưa văn hóa, đưa những điều tốt đẹp vào đời sống để cân bằng giữa vô vàn điều phi lý, những áp lực không đáng có để chúng ta mạnh mẽ và kiêu hãnh làm người.

Trong sâu thẳm tâm tư của một người sáng tác, của một người học trò Trường Viết văn Nguyễn Du, thế hệ chúng tôi luôn tự hào đã được gặp gỡ, giao lưu, học hỏi từ những người thầy, người bạn, các anh các chị, trong đó có Phó Giáo sư - Tiến sĩ - Dịch giả Phạm Vĩnh Cư.
 

Tác giả: Nhà văn Phùng Văn Khai
Nguồn Văn nghệ

Tổng số điểm của bài viết là: 0 trong 0 đánh giá

Click để đánh giá bài viết

  Ý kiến bạn đọc

Những tin mới hơn

Những tin cũ hơn

THƯ VIỆN ẢNH ĐẸP
5.jpg 66.jpg 29.jpg 49.jpg 20.jpg 42.jpg 13.jpg 37.jpg 6.jpg 67.jpg 31.jpg 50.jpg 22.jpg 43.jpg 15.jpg 38.jpg 7.jpg 68.jpg 33.jpg 52.jpg 24.jpg 45.jpg 16-1.jpg 39.jpg 40.jpg 9.jpg 71.jpg 34.jpg 63.jpg 27.jpg 48.jpg 19.jpg 41.jpg 12-qn1.jpg a-T.jpg 36.jpg 8a334df96fbbb3e5eaaa.jpg ec1643b261f0bdaee4e1.jpg 75528951ab13774d2e02.jpg 740f0438267afa24a36b.jpg 9e931db13ff3e3adbae2.jpg eef9d3a2f1e02dbe74f1.jpg ac94b8a49de641b818f7.jpg ae0f6bdb499995c7cc88.jpg 895e11f733b5efebb6a4.jpg 27c48a2ea86c74322d7d-1.jpg f7b945c06782bbdce293.jpg 0f6e3f741c36c0689927.jpg c23927250467d8398176.jpg 906029e10ba3d7fd8eb2.jpg 32b8e242c0001c5e4511-1.jpg f774eba794e548bb11f4.jpg 7a0a8baca9ee75b02cff.jpg dcd1d242f0002c5e7511.jpg 23289506b7446b1a3255.jpg 66d134e644a498fac1b5-1.jpg 1389b67fa302625c3b13-1.jpg f69297bc83c1429f1bd0-1.jpg 33f61d080875c92b9064-1.jpg e71f3a932feeeeb0b7ff-1.jpg 3b4258344c498d17d458-2-1.jpg aecc18440d39cc679528-1.jpg 01b53b002e7def23b66c-1.jpg 7536f22be75626087f47-1.jpg f87058784d058c5bd514-1.jpg 48dd535d4620877ede31-1.jpg ea6a58024d7f8c21d56e-1-1.jpg 4f0be64af33732696b26-1.jpg b673068913f4d2aa8be5-1.jpg 1d4bb15da420657e3c31-1.jpg 35021b9c0ee1cfbf96f0-1.jpg ffc69024855944071d48-1.jpg 87e8e87cfd013c5f6510-1.jpg f7a58a679f1a5e44070b-1.jpg 5b9e981a8d674c391576-1.jpg dfefc79bd2e613b84af7-1.jpg 02ac9b4b8e364f681627-1.jpg 142989b99cc45d9a04d5-1.jpg fe3d1d75bf087e562719.jpg 94d3461b53669238cb77-1.jpg f38c46ee539392cdcb82-1.jpg 7f5885f9908451da0895-1.jpg e5c4472a52579309ca46-1.jpg 3b20a26fb712764c2f03-1.jpg 0506885d9d205c7e0531-1.jpg d203ce4d69c0a29efbd1.jpg b91ad73673bbb8e5e1aa-1.jpg 520c873d23b0e8eeb1a1.jpg 8f815695f21839466009.jpg d9977394d7191c474508.jpg b94a739fd4121f4c4603.jpg 2799f500528d99d3c09c-1.jpg 0905f0a2572f9c71c53e.jpg 0b4698843f09f457ad18.jpg d5502603818e4ad0139f.jpg c364cdd36a5ea100f84f.jpg 4126eb8e4c03875dde12.jpg 35b9c64f61c2aa9cf3d3.jpg eb2c4421e0ac2bf272bd.jpg cd43fd4859c5929bcbd4-1.jpg
  • Đang truy cập24
  • Hôm nay2,582
  • Tháng hiện tại111,894
  • Tổng lượt truy cập3,081,804
Bạn đã không sử dụng Site, Bấm vào đây để duy trì trạng thái đăng nhập. Thời gian chờ: 60 giây