NSƯT Vũ Hà – Đốt cháy mình để thành danh

Thứ năm - 31/10/2019 16:03

NSƯT Vũ Hà, sinh ngày 20-12-1944, quê ở Khoái Châu, Hưng Yên, ông nguyên là Phó trưởng ban Văn nghệ của Đài Tiếng nói Việt nam, người từng được mệnh danh là “Kiện tướng Kịch Truyền thanh Quốc tế” vừa qua đời đột ngột ở tuổi 67 vì căn bệnh ung thư phổi.

Trong một bài viết về NSƯT Vũ Hà, nhà thơ Nguyễn Trọng Tạo nhận xét: “Vũ Hà là một nghệ sĩ sống rất bình dị. Mái tóc bạch kim với lối sống bình dị, đôn hậu khiến anh nổi bật lên trong đám bạn bè mà tôi quen biết. Nhớ cách đây vài chục năm, thời tem phiếu, thỉnh thoảng gặp anh trên đường với chiếc xe đạp cà tàng sau giờ tan tầm, khi chở trên xe bao gạo, bó rau hay can dầu đun bếp. Chỉ cần vẫy tay một cái là anh mừng rỡ dừng xe, kéo nhau vào quán cóc bên đường, uống chén rượu. Bây giờ sang thời đại mới, bạn bè xây nhà lầu, tậu xe máy, Vũ Hà vẫn ở căn phòng nhỏ tầng hai khu tập thể Nguyễn Công Trứ xây từ năm 1960 chật chội và hàng ngày vẫn phải đi làm bằng chiếc xe đạp cà tàng ngày xưa ấy”.

NSƯT Vũ Hà có một tuổi thơ nhọc nhằn và nghèo khó. Ký ức về tuổi thơ trong ông là những ngày thơ bé quang gánh theo mẹ đi khắp các ngõ chợ ở Khoái Châu để kiếm sống. Đến năm 1946, bố mẹ ông quyết định ra Hà Nội làm ăn. Gia đình ông tá túc ở nhà một người bà con. Hàng ngày bố ông đẩy xe ba gác chở củi đến bán ở chợ Trại Găng, mẹ ông thì bán hàng xáo. Tiếp đó, bố ông xin được chân xé vé tàu điện. Hàng ngày, cậu bé Vũ Hà, ngoài những buổi đến trường còn phụ giúp bố mẹ kiếm thêm những đồng bạc lẻ bằng cách đi bán báo, bán kem, đi đánh giày… ở tận cùng ngõ hẻm của các con phố Hà Nội.

Trong ký ức ông, đó là những tháng ngày cơ cực, bần hàn nhưng hạnh phúc bởi ông được sống trong vòng tay yêu thương của bố mẹ và những giờ khắc rong ruổi với những thú riêng mà không phải đứa trẻ nào ở tuổi ông hồi đó cũng cảm nhận được. Ông từng bảo, giờ đây, ở tuổi thất thập cổ lai hy, nhưng đi đâu gặp những cậu bé đánh giày, bán báo, ông vẫn như thấy lại được những ngày thơ bé nghèo khó của mình, và dù trong túi không rủng rỉnh tiền bạc, ông vẫn dành hết vài đồng tiền lẻ để cho những cậu bé đánh giày, bán báo ấy.

111 — **Nghệ sĩ ưu tú Vũ Hà cùng các đồng nghiệp (Thứ hai từ trái sang)**

Học hết lớp 9, Vũ Hà tình nguyện đi vùng cao làm công nhân địa chất, chuyên đi khoan đất, đào hố sâu để khảo sát địa tầng. Nơi đặt chân đầu tiên là Bắc Kạn. Ông tự học và thi liền hai kỳ được hai bằng Bổ túc văn hóa Văn, Sử, Địa và Toán, Lý, Hóa. Hoàn thành chương trình lớp 10 phổ thông.

Một hôm, tình cờ ông biết Hội Nghệ sĩ sân khấu đang tổ chức cuộc thi sáng tác kịch bản, nổi hứng, Vũ Hà viết thử một câu chuyện về những người bạn của mình mang tên “Tời và Mại” để tham dự cuộc thi. May mắn đã mỉm cười với Vũ Hà, ông trúng giải B và phần thưởng là 4 mét vải kaki kèm theo một vật lưu niệm có hình tên lửa Liên Xô được phóng vào vũ trụ.

Kể từ giải thưởng đó, Vũ Hà nghĩ rằng, có một mối duyên nào đó đã dẫn ông đến với nghề viết. Thời gian này, ông đã kịp theo học 5 năm Đại học Tổng hợp, có bằng cử nhân Văn Khoa. Và rồi ông may mắn được chuyển về làm tại Đài Tiếng nói Việt Nam.

Ông được xem là một trong những người đầu tiên đưa nghệ thuật kịch truyền thanh vào chuyên mục sân khấu truyền thanh, đó là cách kết hợp có hiệu quả giữa lời nói với âm nhạc và tiếng động để làm cho thính giả có thể hình dung những cái không nhìn thấy một cách gần gũi nhất, sống động nhất, phong phú nhất, biến người nghe thành người sống cùng với các nhân vật trong vở kịch, với từng tình huống kịch. Ông từng khẳng định, chỉ có yêu nghề, say nghề thì mới có ý thức tìm tòi, sáng tạo và dâng hiến. Không yêu, không say thì chẳng thể đi đến tận cùng con đường mình đã chọn. Khi đứng ở vai trò là đạo diễn. Vũ Hà mê mẩn hướng dẫn từng tiếng nói của diễn viên, như thể ông đang phân thân ra thành những phận người. Ông biết cách “gảy” đúng lúc, để làm bật ra được tính cách nhân vật. Những vở kịch của ông còn đọng lại trong lòng những thính giả nghe đài như: “Bản danh sách điệp viên”, “Cánh cửa mở rộng”, “Tình yêu của em”, “Chuyến xe ra mặt trận”, “Lời không có trong kịch bản”, “Cái chết của nữ tài tử dạy hổ”, “Dòng sông ánh sáng”…

Đặc biệt, vở “Cái chết của nữ tài tử dạy hổ” đã được tham gia Festival kịch truyền thanh Thế giới năm 1996 tại Moskva, được đánh giá là một tác phẩm có sức truyền cảm, ông được phong danh hiệu: “Kiện tướng Kịch truyền thanh Quốc tế”… NSƯT Vũ Hà còn được biết đến với tư cách là tác giả của 8 đầu sách liên quan đến sân khấu, đặc biệt là cuốn “Kịch truyền thanh-một chân trời nghệ thuật” đã đoạt giải thưởng của Hội Nghệ sĩ sân khấu Việt Nam (năm 2001).

Nhà báo Nghiêm Nhan, người bạn vong niên của NSƯT Vũ Hà nói: “Tác phẩm của anh luôn ẩn hiện con người anh ngay thẳng mà sâu sắc, nghiêm khắc mà chi chút, vị tha mà đằm thắm, nghèo mà hào phóng. Anh đã gửi vào nghệ thuật sân khấu truyền thanh cả niềm vui, nỗi buồn, cả ước mong, khắc khoải, cả hạnh phúc và nước mắt của tâm hồn. Vũ Hà hay khóc, khóc thật sự khi có điều gì làm anh xúc động”.

Trước những ngày bị nhập viện mỗi tuần một lần, NSƯT Vũ Hà vẫn đạp chiếc xe cà tang đã gắn bó với ông hàng chục năm nay để đến Đài tham gia chuyên mục bình luận vở kịch truyền thanh dài kỳ “Khát vọng sống” dài 104 tập. Ông còn viết hàng loạt bài báo về các vấn đề liên quan đến sân khấu nói chung và sân khấu truyền thanh nói riêng. Bài báo mới nhất in vào số kỷ niệm 100 năm ngày Quốc tế Phụ nữ (8/3/1910 – 8/3/2010) mang tựa đề “Người yêu dấu ơi…” trên báo “Văn nghệ Công an” số 123, ông vẫn chưa kịp lấy nhuận bút nhưng ông đã vội ra đi…

Nhưng, như Vũ Hà đã nói, đối với ông, sân khấu luôn là một chân trời nghệ thuật đầy sức quyến rũ. Ông khóc vì nó, ông cười vì nó, và cho dù giờ đây NSƯT Vũ Hà đã đi vào thiên cổ, song như ông đã từng khẳng định: “Tôi đã được sống những ngày có ý nghĩa nhất!”

Trần Hoàng Thiên Kim
Báo Công an Nhân dân