Đạo đức số: Nền tảng xây dựng xã hội văn minh trong kỷ nguyên số

Đạo đức số được hiểu là hệ thống các nguyên tắc, chuẩn mực ứng xử đúng đắn của con người trong môi trường số, bao gồm tôn trọng sự thật, bảo vệ quyền riêng tư, hành xử văn minh và sử dụng công nghệ một cách có trách nhiệm. Nếu như trong đời sống thực, đạo đức xã hội điều chỉnh hành vi con người trong cộng đồng thì trong không gian mạng, đạo đức số trở thành “kim chỉ nam” cho hành động, góp phần duy trì niềm tin, trật tự và sự bền vững của xã hội số. Điều này càng trở nên quan trọng khi thế giới đang đối diện với những thách thức ngày càng nghiêm trọng: tin giả tràn lan, bạo lực mạng gia tăng, lừa đảo công nghệ cao diễn biến tinh vi, dữ liệu cá nhân bị xâm phạm, quyền riêng tư bị coi nhẹ.

Thực tiễn tại Việt Nam cho thấy, khi Internet đã phủ sóng tới hơn 70% dân số, không gian mạng vừa sôi động, đa dạng nhưng cũng tồn tại nhiều mặt trái đáng lo ngại. Hiện tượng phổ biến là sự lan truyền thông tin sai sự thật. Tin giả, tin đồn thất thiệt, hình ảnh cắt ghép, video xuyên tạc xuất hiện hàng ngày trên mạng xã hội, gây hoang mang dư luận, ảnh hưởng nghiêm trọng đến uy tín tổ chức, cá nhân, thậm chí làm tổn hại đến an ninh quốc gia. Chỉ một lần bấm nút chia sẻ thiếu kiểm chứng, hậu quả có thể lan rộng ngoài sức tưởng tượng. Bên cạnh đó, tình trạng bạo lực và bắt nạt trực tuyến cũng ngày càng đáng báo động. Một vấn nạn khác là lừa đảo công nghệ cao. Các thủ đoạn giả mạo tin nhắn, cuộc gọi, chiếm đoạt tài khoản ngân hàng, tấn công mạng diễn ra với tần suất ngày càng dày đặc. Không thể không nhắc tới tình trạng xâm phạm đời tư và quyền riêng tư, khi những hình ảnh cá nhân bị phát tán, clip riêng tư bị tung lên mạng, dữ liệu bị sử dụng trái phép.

Đạo đức số gắn bó mật thiết với văn hóa và pháp luật. Nó không tách rời khỏi hệ thống giá trị đạo đức truyền thống mà chính là sự kế thừa, phát triển trong bối cảnh mới. Người Việt Nam vốn coi trọng nhân ái, nghĩa tình, đề cao sự thật và lòng nhân hậu. Khi chuyển hóa vào môi trường số, những giá trị đó trở thành nguyên tắc ứng xử: tôn trọng sự thật, bảo vệ cái đúng, hành xử nhân văn. Đồng thời, đạo đức số cũng phải đi liền với khuôn khổ pháp luật. Luật An ninh mạng năm 2018, Luật Giao dịch điện tử năm 2023 cùng nhiều nghị định, thông tư hướng dẫn đã tạo hành lang pháp lý để xử lý hành vi vi phạm trên không gian mạng. Nhưng pháp luật chỉ thực sự phát huy hiệu quả khi con người tự giác tuân thủ.

Mỗi công dân số không chỉ là người thụ hưởng tiện ích công nghệ mà còn là chủ thể kiến tạo môi trường mạng lành mạnh. Trách nhiệm cá nhân được thể hiện qua việc chủ động trang bị kiến thức số, biết phân biệt tin giả và tin thật, biết bảo mật dữ liệu cá nhân, có khả năng nhận diện và phòng tránh lừa đảo. Trách nhiệm còn thể hiện ở sự tôn trọng người khác: không xúc phạm, không công kích, không lan truyền thông tin gây tổn hại đến danh dự của ai. Mỗi cá nhân cần có ý thức kiểm chứng nguồn tin trước khi đăng tải, chia sẻ những thông tin tích cực, hữu ích cho cộng đồng.

Sự hình thành và phát triển đạo đức số không thể tách rời khỏi sự chung tay của gia đình, nhà trường và toàn xã hội. Gia đình là môi trường giáo dục đầu tiên, nơi cha mẹ cần quan tâm, định hướng và đồng hành cùng con cái trong việc sử dụng Internet an toàn. Nhà trường cần tích hợp giáo dục kỹ năng số và đạo đức số vào chương trình học. Xã hội, với sự tham gia của các tổ chức, doanh nghiệp và cơ quan báo chí, phải lan tỏa thông điệp tích cực, tổ chức các chiến dịch nâng cao nhận thức, khuyến khích hành vi văn minh trên mạng. Đặc biệt, các doanh nghiệp công nghệ cần có trách nhiệm lớn hơn trong việc kiểm soát nội dung, ngăn chặn vi phạm, bảo vệ người dùng.

Trong Chiến lược chuyển đổi số quốc gia, Việt Nam đặt mục tiêu xây dựng xã hội số toàn diện, lấy người dân làm trung tâm. Muốn vậy, đạo đức số phải trở thành nền tảng. Một xã hội số nhân văn là nơi công nghệ phục vụ con người, nơi sự thật, quyền riêng tư và nhân phẩm được bảo vệ. Điều đó chỉ đạt được khi đạo đức số trở thành chuẩn mực sống của từng cá nhân và cộng đồng. Mỗi “cú nhấp chuột” văn minh chính là một viên gạch góp phần xây dựng xã hội số bền vững.

Đạo đức số không phải khái niệm xa vời mà hiện hữu trong từng hành động nhỏ hàng ngày. Trong kỷ nguyên số, đạo đức số vừa là lá chắn bảo vệ con người trước mặt trái của công nghệ, vừa là ngọn đèn soi sáng dẫn dắt xã hội đi đúng hướng. Xây dựng đạo đức số chính là xây dựng nền tảng tinh thần cho một Việt Nam số văn minh, an toàn, nhân văn và phát triển bền vững.

Thực trạng không gian mạng tại Việt Nam
- 78% dân số Việt Nam (≈ 80 triệu người) sử dụng Internet (2025).
- Trung bình 1 người Việt dành 6 giờ/ngày cho Internet, trong đó 2 giờ 31 phút cho mạng xã hội.
- Việt Nam nằm trong nhóm 10 quốc gia có người dùng Facebook và TikTok nhiều nhất thế giới.
- Năm 2024: Hơn 2.000 vụ việc liên quan đến tin giả, lừa đảo trực tuyến bị xử lý.
- Thiệt hại do lừa đảo công nghệ cao ước tính hàng nghìn tỷ đồng/năm.
- 30% học sinh THPT từng bị bắt nạt trên mạng (UNICEF 2023).