Bảo vệ tài sản số: Khi báo chí trở thành “người gác cổng”

Số liệu nổi bật về lừa đảo tài sản số
- 18.900 tỷ đồng: Ước tính thiệt hại do lừa đảo trực tuyến tại Việt Nam năm 2024 (Cục An toàn thông tin – Bộ TT&TT).
- 1/220 người dùng smartphone tại Việt Nam trở thành nạn nhân của lừa đảo số trong năm 2024 (Viettel Cyber Security).
- Hàng tỷ USD: Doanh thu của các nhóm lừa đảo tiền mã hóa trên toàn cầu năm 2024 (Chainalysis, CipherTrace).
- Hơn 80% vụ lừa đảo tiền điện tử liên quan đến “đầu tư sinh lời cao” hoặc “pig-butchering” (Chainabuse 2024).
 

Nguồn: Cục An toàn thông tin (Bộ TT&TT), Viettel Cyber Security, Chainalysis, CipherTrace, Chainabuse 2024.

Số liệu gần đây cho thấy mức độ thiệt hại mà người dân phải chịu là rất lớn. Theo khảo sát và tổng hợp của các cơ quan trong nước, ước tính thiệt hại do lừa đảo trực tuyến tại Việt Nam trong năm 2024 lên tới khoảng 18.900 tỷ đồng; trung bình cứ 220 người dùng smartphone thì có 1 người trở thành nạn nhân. Những con số này phản ánh một thực tế: chỉ cần một khoảnh khắc mất cảnh giác trên môi trường số là người dân có thể mất đi tài sản lớn.

Ở tầm khu vực và toàn cầu, xu hướng lừa đảo liên quan tới tài sản số cũng rất đáng lo ngại. Báo cáo chuyên sâu từ các tổ chức giám sát blockchain cho thấy, riêng năm 2024 các loại hình lừa đảo tiền mã hóa tiếp nhận hàng tỷ USD chảy vào địa chỉ bị nghi ngờ liên quan đến hành vi gian lận; ước tính doanh thu từ các vụ lừa đảo tiền điện tử năm 2024 đạt mức nhiều tỷ đô la Mỹ. Các phương thức lừa đảo ngày càng tinh vi, tận dụng mạng xã hội, hội nhóm chat, nền tảng hẹn hò trực tuyến và các sàn giao dịch giả mạo để dụ dỗ nạn nhân chuyển tiền hoặc ký các hợp đồng kỹ thuật số khiến tài sản biến mất khó truy vết.

Trong tình huống đó, vai trò của báo chí không chỉ là đưa tin sau sự kiện mà còn phải chủ động nhận diện mối nguy, cảnh báo sớm và hướng dẫn công chúng cách phòng tránh. Theo đó, có ba nhiệm vụ báo chí cần tuyên truyền để khẳng định chức năng thông tin chính thống:

Thứ nhất, báo chí phải làm rõ thủ pháp và diễn biến của các mô thức lừa đảo. Những phóng sự điều tra, chuyên đề phân tích mô tả chi tiết cách kẻ gian xây dựng lòng tin từ tạo tài khoản giả, dựng “nhân vật thành đạt”, cho đến việc dẫn dụ nạn nhân chuyển tiền qua ví điện tử hay sàn giao dịch ảo, từ các bài báo trên sẽ giúp người đọc nhận diện sớm các dấu hiệu rủi ro.

Thứ hai, báo chí cần phổ cập kiến thức an toàn số một cách thiết thực, lồng ghép trong tin tức đời sống hằng ngày. Hướng dẫn sử dụng xác thực hai yếu tố, cách kiểm tra URL sàn giao dịch, nhận biết nhóm chat lừa đảo, không chuyển tiền theo yêu cầu từ người lạ, cũng như quy trình khi nghi ngờ bị lừa nên được lặp lại thường xuyên dưới dạng infographics, video ngắn và Q&A tương tác.

Thứ ba, báo chí phải giữ vai trò cầu nối giữa công chúng và cơ quan thực thi pháp luật, thúc đẩy minh bạch trong điều tra, công bố các cảnh báo từ Bộ Công An, Cục An toàn Thông tin, ngân hàng và hiệp hội ngành nghề. Khi báo chí kịp thời đăng tin về các chiến dịch triệt phá, các dấu hiệu sàn giao dịch lừa đảo, hoặc danh sách ví/nhóm bị cáo buộc, cộng đồng sẽ nâng cao cảnh giác.

Để thực thi ba nhiệm vụ trên một cách hiệu quả, cơ quan báo chí cần thay đổi phương thức tiếp cận thông tin: Thứ nhất, xây dựng đội ngũ nhà báo có kỹ năng số, viết báo điều tra về blockchain, hiểu cơ chế ví nóng/ví lạnh, nắm được quy trình rửa tiền kỹ thuật số. Thứ hai, tăng cường hợp tác với chuyên gia an ninh, nhà phân tích chuỗi khối và lực lượng chức năng. Thứ ba, áp dụng đa nền tảng để lan tỏa thông điệp phòng ngừa.

Bên cạnh báo chí, truyền thông nên phối hợp chặt với doanh nghiệp công nghệ và ngân hàng trong việc cảnh báo sớm. Ví dụ, khi phát hiện một chuỗi giao dịch bất thường đến một ví có liên quan đến vụ lừa đảo, ngân hàng và nền tảng tiền mã hóa nên kịp thời phối hợp công bố cảnh báo công khai.

Không thể phủ nhận rằng báo chí có giới hạn: một số vụ lừa đảo liên quan tổ chức tội phạm xuyên quốc gia khiến việc xử lý gặp nhiều rào cản pháp lý. Tuy nhiên, bằng cách truyền tải bằng chứng, kêu gọi hợp tác đa quốc gia và duy trì áp lực dư luận, báo chí đã và đang "lực lượng chính quy" góp phần làm giảm các vụ lừa đảo, chiếm đoạt tài sản trên không gian mạng.

Trong hành trình bảo vệ tài sản số của người dân, báo chí không chỉ là người kể chuyện mà là người cảnh báo, hướng dẫn và kết nối. Khi báo chí thực hiện tốt nhiệm vụ nhận diện và phổ biến nguy cơ lừa đảo tài sản số, dựa trên dữ liệu vững chắc, hợp tác chuyên môn và ngôn ngữ tiếp cận rõ ràng, xã hội sẽ tăng được sức đề kháng trước tội phạm công nghệ.