Tự hào Tô Hiệu và quê hương

Thứ hai - 07/03/2022 08:41

Nhân dịp kỷ niệm 78 năm ngày mất (7/3/1944-7/3/2022) nhà cách mạng – liệt sỹ Tô Hiệu, xin có đôi dòng cảm nhận về quê hương ông, cũng như về bản thân Tô Hiệu một người con ưu tú của Đảng, sinh ra, lớn lên ở làng Xuân Cầu, xã Nghĩa Trụ, huyện Văn Giang.

Tôi có may mắn nhiều lần được đến làng Xuân Cầu, xã Nghĩa Trụ, huyện Văn Giang và Nhà tù Sơn La tỉnh Sơn La. Đây là hai địa chỉ đỏ nổi tiếng, đầy tự hào, gắn liền với tên tuổi của nhà cách mạng – liệt sỹ Tô Hiệu.

111 — *Giáo dục truyền thống lịch sử cách mạng cho học sinh tại Di tích Quốc gia đặc biệt Nhà tù Sơn La.*

Nằm bên bờ sông Bắc Hưng Hải hiền hòa, tháng năm miệt mài chở nước tưới cho ruộng đồng, từ xa xưa thôn Xuân Cầu xã Nghĩa trụ nơi Tô Hiệu sinh ra và lớn lên đã nổi tiếng khắp vùng qua câu ca; “Ai về Đồng Tỉnh Xuân Cầu, Đồng tỉnh bán thuốc, Xuân Cầu nhuộm thâm”. Không chỉ nổi tiếng với các ngành nghề kể trên, xã Nghĩa Trụ còn là vùng đất hiếu học khoa bảng có truyền thống yêu nước và cách mạng. Chế độ khoa bảng thời phong kiến, xã Nghĩa Trụ có 12 người đỗ đại khoa như cụ Nguyễn Hằng đỗ tiến sỹ năm 1586, Cụ Nguyễn Hành đõ tiến sỹ năm 1688, cụ Nguyễn Gia Cát đỗ tiến sỹ năm 1787... Đến giai đoạn đầu cách mạng do Đảng lãnh đạo, ở xã Nghĩa Trụ có nhiều chiến sỹ cách mạng kiên trung, một lòng theo Đảng và nhiều nhà văn hóa lớn như chiến sỹ cách mạng Tô Chấn, Tô Hiệu, nhà văn Nguyễn Công Hoan, danh họa nổi tiếng Tô Ngọc Vân...Sau này là các đồng chí Lê Văn Lương, Tô Lâm...là những cán bộ cốt cán của Đảng. Trong công cuộc đổi mới, Đảng bộ và nhân dân xã Nghĩa Trụ đoàn kết đồng lòng, thực hiện thắng lợi nghị quyết Đại hội Đảng các cấp đề ra, là xã nông thôn mới, đời sống vật chất, tinh thần của nhân dân được nâng cao.

Sinh ra và lớn lên trên mảnh đất địa linh nhân kiệt, giàu truyền thống yêu nước và cách mạng ấy, đồng chí Tô Hiệu (sinh năm 1912) đã sớm phát huy tinh thần yêu nước và cách mạng của quê hương, năm 1927 ông lên Hà Nội ở với anh trai là Tô Tu. Tại đây, ông vừa đi học, vừa tham gia các hoạt động cách mạng trong các tổ chức của Đảng. Cuối năm 1929, ông vào Sài Gòn hoạt động cách mạng với anh trai là Tô Chấn. Hai anh em ông bị địch bắt trong một cuộc họp, rồi bị chúng đầy ra giam cầm tại nhà tù Côn Đảo. Tại nhà tù Côn Đảo Tô Hiệu tham gia tổ chức vượt ngục nhưng không thành. Năm 1934, Tô Hiệu mãn hạn tù trở về quê hương. Mặc dù bị địch theo dõi, quản thúc chặt chẽ nhưng Tô Hiệu vẫn tiếp tục tham gia hoạt động cách mạng ở Hà Nội, Hưng Yên, Hải Phòng, tham gia lãnh đạo phong trào Mặt trận Dân chủ Đông Dương và được bầu vào Thường vụ Xứ ủy Bắc kỳ. Trong hai năm 1936 – 1937, ông tham gia chỉ đạo phong trào cách mạng tại Hà Nội và một số địa phương khác. Năm 1938 – 1939, ông được điều về đặc trách Bí thư liên khu B (bao gồm các tỉnh duyên hải Bắc bộ; Hải Dương, Hưng Yên và kiêm Bí thư thành ủy Hải Phòng). Cuối năm 1939, Tô Hiệu bị địch bắt và giam cầm tại nhà tù Hải Phòng, nhà tù Hỏa Lò, rồi bị kết án 5 năm khổ sai, bị đầy lên nhà tù Sơn La vào cuối năm 1940. Tại đây ông bị thực dân Pháp coi là một nhân vật cực kỳ nguy hiểm. Chúng lấy cớ ông bị lao phổi nặng lên biệt giam ông ở xà lim hình tam giác có diện tích chưa đầy 4 m2, nhằm cách ly ông hoàn toàn với các tù nhân khác. Mặc dù trong hoàn cảnh đó, song Tô Hiệu vẫn tìm cách liên lạc với với các tù nhân chính trị như Nguyễn Lương Bằng, Trần Huy Liệu và một số đồng chí tù nhân nữa thành lập chi bộ nhà tù Sơn La. Chi bộ đề ra đường lối, nhiệm vụ cụ thể, lãnh đạo tù nhân chống lại chế độ nhà tù hà khắc, bảo toàn lực lượng cách mạng. Tháng 5.1940, Tô Hiệu được bầu làm Bí thư chi bộ nhà tù Sơn La. Với kinh nghiệm hoạt động của mình, vượt lên bệnh tật, chế độ hà khắc của nhà tù đế quốc, Tô Hiệu tổ chức công tác tuyên truyền cách mạng ngay trong nhà tù, biến nhà tù đế quốc thành trường học cách mạng như mở các lớp học văn hóa, chính trị, quân sự, bồi dưỡng giảng viên, hướng dẫn đấu tranh cho các tù nhân...Ngày 7.3.1944 Tô Hiệu chút hơi thở cuối cùng tại nhà tù Sơn La khi mới 32 tuổi. Mộ của ông được đặt tại vị trí trung tâm nghĩa trang liệt sỹ nhà tù Sơn La.

Giờ đây, nếu có dịp đến thăm khu di tích lịch sử quốc gia đặc biệt nhà tù Sơn La nằm trên đồi Khau Cả, thuộc tổ 9, phường Tô Hiệu thành phố Sơn La, ta vẫn cảm nhận được không khí lao tù khắc nghiệt, đòn roi man rợ của kẻ thù và tinh thần sục sôi ý chí đấu tranh cách mạng của những người cộng sản.

Tô Hiệu mất đi nhưng tấm gương về tinh thần và ý chí cách mạng vẫn chói sáng, hun đúc, lan tỏa tinh thần yêu nước, cách mạng cho muôn đời con cháu noi theo. `

Nguyễn Đản