Nhà báo Huỳnh Dũng Nhân: 40 năm đi và viết, tôi vẫn tin vào giá trị con người

Nhắc tới vụ tai nạn máy bay Ô Kha xảy ra năm 1995, nghe đâu anh đã thoát chết trong gang tấc trong quá trình tác nghiệp vụ tai nạn này ?

- Ngày đó tôi được Ban biên tập giao trách nhiệm phải đến hiện trường tường thuật vụ rơi máy bay. Tôi và một phóng viên báo Giao Thông đã đến tận chân thang chiếc máy bay trực thăng đang khởi động máy để bay đến nơi xảy ra vụ tai nạn máy bay. Trong khoảnh khắc cánh quạt chiếc trực thăng quay rần rần trên đầu, một cán bộ ngành hàng không vừa ra dấu, vừa cự tuyệt: "No Way" (không được lên).

Máy bay chỉ chở tổ cứu nạn (7 người), quá tải rồi. Không thể chở thêm được nữa. Hai chúng tôi tiếc rẻ đành phải lên xe, từ sân bay Nha Trang trở về nhà nghỉ cách sân bay khoảng một cây số. Trời ạ, chưa về đến nhà nghỉ, chúng tôi đã nhận được tin: Chiếc máy bay trực thăng vừa bỏ chúng tôi ở lại vừa bị rớt giữa rừng, cả tổ cứu nạn 7 người chết và tổ lái đều tử nạn. Một chiếc trực thăng khác không dám tới hiện trường , mà đậu luôn xuống sân một trường học, họ nói "tam giác quỷ", bay tới là chết.

Tôi và anh phóng viên báo Giao Thông đã thoát chết trong gang tấc. Nếu anh cán bộ hàng không kia "OK" cho bay cùng, thì 1 tiếng sau, tôi đã lên bàn thờ rồi. Tôi dốt tiếng Anh, nhưng kể từ ngày ấy, có 2 từ tiếng Anh mà tôi thuộc nằm lòng cho tới chết cũng không quên luôn - đó là "No Way". Sau này, anh cán bộ hàng không (tên Hòa) kiên quyết "No Way"đối với tôi ngày ấy, gặp lại tôi bảo: "Đấy, không có tôi "No Way" thì bác xanh mồ rồi nhá".

Như một định mệnh, tôi theo viết luôn vụ tai nạn máy bay ở thung lũng Ô Kha ròng rã 20 năm. Từ lúc máy bay rơi, đến khi gặp lại hầu hết các nhân chứng. Vụ tai nạn này có con gái một tỷ phú người Hà Lan đã sống sót và sau đó trở lại Việt Nam. Bà này đã viết hẳn một cuốn sách về vụ tai nạn hy hữu này. Tôi gặp lại bà và tặng bà cuốn sách tôi viết về vụ tai nạn do chính tôi viết. Bà rất ngạc nhiên, hóa ra ở Việt Nam cũng có người viết sách trước bà về vụ này.

Trong vụ tai nạn máy bay Ô Kha, có 5 người phụ nữ mất chồng trong 2 chuyến bay. Hai chuyến bay để lại 5 góa phụ. Tôi chụp hình với cả 5 góa phụ (1 bà người nước ngoài, 4 bà người trong nước, đều là vợ phi công).

Phóng sự báo chí của anh đậm đặc hình ảnh, chi tiết, ngôn ngữ đời thường. Thế nhưng, cuộc sống đời thường vốn dĩ vô cùng phong phú, đa dạng. Một nhà báo, nếu không khéo léo, đưa quá nhiều chi tiết đời thường vào tác phẩm báo chí sẽ dễ… tầm thường bài báo. Nhưng, với những phóng sự của anh, dù rất đời thường nhưng không hề sa đà tầm thường chút nào. Tại sao?

- Phóng sự  "Vượt cạn thời dịch vụ" được xuất bản trên báo Lao Động, ngay hôm báo ra, một Phó Tổng biên tập  báo Tuổi Trẻ đã mang tờ báo ra trong cuộc họp: "Các bà xem nè. Một ông phóng viên nam đưa vợ đi đẻ mà viết được cái phóng sự như thế này. Các bà đẻ đái bao nhiêu bận mà chưa thấy viết được cái phóng sự nào nó đời như thế này".

Chuyện ấy tôi được một đồng nghiệp từ báo Tuổi Trẻ kể lại. Với tôi, trong sinh hoạt đời sống hàng ngày, dù đi đâu, làm gì, không phải trong lúc tác nghiệp, thì tôi luôn luôn nghĩ tôi là một nhà báo. Tất cả những gì xảy ra trong cuộc sống mà tôi chứng kiến, hay nghe ngóng, tôi đều thu thập, quy nạp trong đầu, xem nó có ích gì cho việc viết báo của mình không. Lúc đám ma, lúc đám cưới, lúc ăn nhậu, lúc vui chơi… đầu óc tôi luôn hoạt động, nhặt nhạnh tư liệu hết.

Muốn cho người ta thích đọc phóng sự của mình, thì đề tài phải hay, cách thể hiện phải tốt. Một đoàn đi Trường Sa về, thì bài của mình hay hơn hết. Tại vì tôi tìm nhiều chi tiết hay hơn. Hay vụ máy bay rơi ở thung lũng Ô Kha, phóng viên báo khác cùng đi. Đi 3 – 4 ngày, ông bạn chẳng viết gì ngoài 1 mẩu tin. Tôi về viết nguyên cái phóng sự người ta đọc, khóc.

Hay vụ sập cầu Cần Thơ, tôi tới sau, bao nhiêu chi tiết người ta khai thác hết. Tôi phải tìm cách khác. Không nói kỹ thuật, chuyên môn, tôi kể về những thân phận, những mảnh đời của những người đã mất.

Tôi cũng là người thường xuyên dùng máy ảnh làm tư liệu. Không ghi chép được thì tôi chụp ảnh. Chụp ảnh để nhớ lại những cảnh đó xem lúc đó mình nghĩ như thế nào. Nhìn ảnh mình nhớ lại suy nghĩ của mình. Về là mình viết như tươi mới. Nói chung không lúc nào ngơi nghỉ. Lúc nào cũng nạp tư liệu cuộc sống.

Do đó, tôi có 10 phóng sự kinh điển đều là bài học nghiệp vụ. Bài học dấn thân, bài học tìm chi tiết, bài học chất văn, bài học tác nghiệp. Cái nào viết dễ dàng quá thường là đồ bỏ. Thí dụ, bài về Thảo Cầm Viên, ông Trần Trọng Thức chê dở. Nhưng hỏi, tại sao anh đăng ? Ông trả lời, anh đang đi cấp cứu ở Ninh Thuận, đăng là động viên, chứ bài này dở ẹc..

Viết phóng sự không thể như người ngoài cuộc, mà phải như người trong cuộc. Nên các bài phóng sự, tác giả phải dấn thân, nhập cuộc.

Ngay như cái phóng sự "Tôi đi bán tôi", lúc mới ra, họp Ban biên tập cũng bị chê tơi tả. Nhiều người nói tôi không dấn thân, không nhập vai tới tận cùng là theo các lao động để cùng bán sức lao động như họ, ăn ngủ với họ… Đằng này, mới hỏi han, cưỡi ngựa xem hoa, khác nào như chuồn chuồn đạp nước.
 

Một cây bút phóng sự Huỳnh Dũng Nhân ai cũng biết, nhưng với anh, ít thấy tác phẩm báo chí anh viết ra đoạt giải báo chí? Phải chăng nhà báo Huỳnh Dũng Nhân không có duyên với giải thưởng?

- Đề tài của tôi toàn vui chơi nhảy múa, đời thường, vấn đề xã hội, nên không dự thi báo chí được. Tôi ít có giải báo chí về phóng sự. Phóng sự viết ra chỉ được cái nhiều người thích đọc thôi.

40 năm làm báo của tôi, mặc dù cũng có giải này giải kia, nhỏ thôi, của nội bộ tờ báo. Nhưng riêng phóng sự lại không có giải báo chí nào. Giải báo chí quốc gia thì chưa được giải nào như mọi người. Nhưng oái oăm, tôi lại có cái duyên 8 lần được tham gia chấm giải báo chí quốc gia.

Tôi cũng nêu ra tiêu chí chấm giải là đề tài phải hay, hiệu ứng xã hội phải cao, không có hiệu ứng, không lan tỏa để nhiều người biết, không thay đổi được câu chuyện thì đề tài đó không có hiệu ứng xã hội. Thứ ba là phải thể hiện hay. Tôi được cái thể hiện hay. Viết, người ta đọc, người ta sướng, thấm, không đến nỗi vô thưởng vô phạt, nhưng đề tài đó chưa có hiệu ứng đến nỗi nhà nước cần.

Thí dụ, bài về "Những người có con ngoài giá thú". Chị em đơn thân quan tâm lắm, hay đưa vợ đi đẻ, bà bán rau ở chợ đọc còn khen. Nhưng những cái đó thì không có giải được, vì không rơi vào tiêu chí  của các hội đồng giải. Nó chỉ là bài đọc sướng, nêu vấn đề nhẹ nhàng.  

40 năm đi và viết trên khắp vùng miền của đất nước mình, anh rút ra điều gì về cuộc đời, về con người? Và, với góc nhìn của một nhà báo, thì cuộc đời và con người, anh phản ánh trên mặt báo như thế nào? Tái hiện nó một cách nghiệt ngã hay mô tả nó bay bổng, như hư cấu của một nhà văn?

- Tôi còn nhớ lúc học lớp 9 ở Hà Nội, cô giáo đặt ra một đề văn: "Nhân đạo là gì?". Tôi tí tởn chạy về hỏi bác Tạ Quang Đạm  (em ông Tạ Quang Bửu). Ông Đạm trả lời tôi ngay tức thì: "Nhân đạo là tin vào giá trị con người". Thế là từ ngày ấy, tôi nhập tâm rằng, cuộc đời này, con người trong cõi nhân gian này luôn luôn có một giá trị.

Sau này, tôi rất thích quan điểm của nhà thơ Nga Evghenhi Evtushenko: "Chẳng có ai tẻ nhạt ở trên đời/ Mỗi số phận chứa một phần lịch sử/ Mỗi số phận rất riêng dù rất nhỏ/ Chắc hành tinh nào đã sánh nổi đâu?/ Dẫu anh sống chỉ một đời lặng lẽ/ Quen với cái lặng thinh không tô vẽ cho mình/ Thì lại chính cái lặng thinh nhường ấy/ Biến anh thành đáng nhớ với xung quanh."

Hàng chục năm qua, tôi lấy đó làm kim chỉ nam để sống và để viết. Còn một câu nữa không biết của ai rằng, "Mỗi con người là một pho tiểu thuyết, không ai giống ai". Đúng câu "nhân chi sơ tính bản thiện". Tôi rất tin con người và sống tử tế với con người. Vì vậy, tôi chơi với nhiều hạng người, tầng lớp khác nhau.

Tất nhiên, có những đồng nghiệp như mình dễ thông cảm hiểu nhau hơn. Nhưng tôi cũng giao du cả với giới giang hồ, dù không hiểu nhau mấy. Giang hồ cũng có người tử tế, khí khái, trượng nghĩa mà ta phải học. Nhưng với kẻ đểu cáng, lọc lừa, thì mình không chơi được. Trong khi có người mặt trơ, trán bóng, giả danh trí thức, mà đạo đức thua kẻ giang hồ.

Đời là thế, nên khi nhìn cuộc đời, rồi tôi soi bằng con mắt của người làm báo , nhìn công việc của người ta làm, không nên nghe lời nói hay nhìn  bộ dạng bên ngoài, rồi phán xét, đánh giá phẩm hạnh của một con người.

Bằng con mắt nhà báo, tôi nhìn qua công việc, nhìn qua hành động, mục đích, động cơ sống, kể cả nội tâm sống của người ta. Nên tôi cảm nhận được họ. Đúng là không có ai tẻ nhạt ở trên đời. Ông Trần Thanh Phương – nguyên Phó Tổng biên tập báo Đại Đoàn Kết nói: "Thằng Huỳnh Dũng Nhân viết về cô gái mại dâm, mà cảm thấy thương hơn là ghét cô gái đó".  Viết làm sao để người ta tìm thấy lối đi, thoát ra, chứ không phải bôi bác, vùi dập, đạp người ta xuống.

Nên giữa đời với báo, ranh giới rất mong manh. Ngòi bút của mình có thể hại người, nhưng ngòi bút cũng có thể cứu một con người, làm người ta hướng thiện, khiến người ta tốt lên. Cho nên, tôi nhìn lại bao nhiêu tác phẩm của tôi. Hơi ít điều tra nhân vật là vậy. Điều tra vấn đề thì có. Điều tra nhân vật tôi sợ chính người ấy buồn. Khổ vậy đấy. Mình không làm cho người ta buồn được.

Xin cảm ơn nhà báo Huỳnh Dũng Nhân !

Theo Dân Việt