Nâng cao kỹ năng số cho phóng viên trong kỷ nguyên chuyển đổi số báo chí

Thứ năm - 15/05/2025 22:24

Trong bối cảnh chuyển đổi số đang diễn ra sâu rộng trên mọi lĩnh vực của đời sống xã hội, báo chí không chỉ đứng trước yêu cầu đổi mới phương thức hoạt động, mà còn phải nâng cao năng lực cá nhân của đội ngũ làm báo – đặc biệt là các phóng viên, những người trực tiếp tạo ra sản phẩm báo chí mỗi ngày. Chuyển đổi số báo chí không thể thành công nếu thiếu nền tảng con người – và cụ thể là đội ngũ phóng viên được trang bị đầy đủ kỹ năng số, tư duy số và văn hóa số.

Chuyển đổi số báo chí: Không còn là lựa chọn, mà là tất yếu

Báo chí đang bước vào giai đoạn tái cấu trúc toàn diện: từ mô hình tổ chức, quy trình sản xuất tin bài, đến phương thức phân phối nội dung và tương tác với công chúng. Các nền tảng số (Facebook, YouTube, TikTok, podcast, app mobile, AI...) đã trở thành kênh truyền thông chính, buộc các cơ quan báo chí truyền thống phải thích nghi, hoặc bị đào thải.

Để tồn tại, các tòa soạn cần phải “số hóa” toàn bộ quy trình hoạt động – từ tiếp nhận đề tài, xử lý thông tin, biên tập, xuất bản đến phân tích dữ liệu độc giả. Tuy nhiên, muốn “chuyển đổi tổ chức”, trước hết cần “chuyển đổi con người”. Đội ngũ phóng viên – những “mắt xích đầu tiên” trong dây chuyền sản xuất nội dung – phải làm chủ công nghệ, hiểu được xu hướng số và sẵn sàng thích nghi với môi trường báo chí mới.

Hiểu đúng về “kỹ năng số” của phóng viên

Kỹ năng số không chỉ đơn giản là biết dùng thiết bị công nghệ. Đó là một tập hợp các năng lực tổng hợp bao gồm:

Năng lực sử dụng công cụ kỹ thuật số (ứng dụng di động, phần mềm biên tập, quay dựng video, làm podcast, AI hỗ trợ nội dung...).
Khả năng tư duy số và làm báo dữ liệu (data journalism)
Kỹ năng khai thác, xác minh thông tin trên môi trường mạng
Kỹ năng sản xuất nội dung đa nền tảng, đa phương tiện
Khả năng phân tích dữ liệu người dùng để viết báo trúng đích hơn
Nhận thức và ứng xử có đạo đức trên không gian mạng (văn hóa số)

Việc nâng cao kỹ năng số cho phóng viên phải được tiếp cận toàn diện, liên tục và có định hướng chiến lược rõ ràng, không thể là những lớp học ngắn hạn mang tính hình thức.

Những kỹ năng số cốt lõi phóng viên cần làm chủ

Sản xuất nội dung đa phương tiện (multimedia journalism)

Trong môi trường số, một phóng viên không chỉ biết viết, mà còn cần biết quay phim, chụp ảnh, dựng video, thu âm podcast, thiết kế infographics… Độc giả ngày nay tiếp nhận thông tin bằng nhiều giác quan, và yêu cầu sản phẩm báo chí cũng phải đáp ứng tính trực quan, sinh động, gọn gàng.

Các công cụ phổ biến như: Canva, CapCut, Adobe Premiere Rush, Audacity, OBS Studio… cần được phóng viên thành thạo ở mức cơ bản để tự sản xuất tin bài có hình thức hấp dẫn trên môi trường số.

Khai thác nền tảng số hiệu quả

Phóng viên cần hiểu rõ đặc thù từng nền tảng số: Facebook phù hợp chia sẻ thông tin ngắn, có ảnh/video hấp dẫn; TikTok phù hợp với clip ngắn mang tính kể chuyện; YouTube cho phép phóng viên phát triển chuyên mục chuyên sâu; Podcast là nơi lý tưởng để triển khai các bài trò chuyện, bình luận chuyên môn...

Viết bài cho từng nền tảng đòi hỏi lối tư duy riêng – không thể bê nguyên văn phong báo in sang mạng xã hội. Hiểu “thuật toán”, giờ vàng, tệp độc giả… là điều kiện tiên quyết.

Tư duy dữ liệu và làm báo hướng người dùng

Báo chí hiện đại là báo chí dựa trên dữ liệu. Phóng viên cần biết khai thác các công cụ phân tích dữ liệu độc giả như Google Analytics, Facebook Insights, YouTube Studio, hiểu được hành vi tiếp cận nội dung để điều chỉnh cách viết, cách chọn đề tài, thời điểm đăng bài.

Ngoài ra, cần sử dụng thành thạo công cụ fact-checking (Google Reverse Image, TinEye, InVID...) để xác minh thông tin, hình ảnh lan truyền – tránh sa vào “bẫy tin giả”.

Lộ trình đào tạo kỹ năng số cho phóng viên

Việc đào tạo cần được triển khai theo mô hình “học suốt đời” (lifelong learning), linh hoạt và gắn với thực tiễn công việc. Một lộ trình hiệu quả gồm 3 cấp độ:

- Cấp độ 1 – Làm chủ công cụ cơ bản: Biết sử dụng thành thạo máy tính, điện thoại thông minh, phần mềm văn phòng, ứng dụng chỉnh sửa ảnh/video cơ bản.

- Cấp độ 2 – Ứng dụng vào sản xuất báo chí: Thành thạo sản xuất nội dung đa phương tiện, biết thiết kế bài cho nền tảng số, nắm được kỹ thuật kể chuyện bằng video, infographics, podcast.

- Cấp độ 3 – Tư duy số hóa: Biết vận dụng dữ liệu độc giả, chỉ số đo lường để cải tiến nội dung; có tư duy phản biện, phân tích xu hướng; biết đề xuất ý tưởng đổi mới quy trình làm báo trong tòa soạn số.

Ngoài ra, cần tổ chức các lớp học nội bộ, trại sáng tạo số, các cuộc thi phóng viên số giỏi để khuyến khích phóng viên cập nhật kỹ năng thường xuyên.

Một số kinh nghiệm thực tiễn từ các cơ quan báo chí đi đầu

Nhiều cơ quan báo chí lớn trong nước như Báo Nhân Dân, Thông tấn xã Việt Nam, VietnamPlus, VTV Digital... đã có những mô hình đào tạo kỹ năng số đáng học hỏi:

- Thiết lập Trung tâm sáng tạo nội dung số nội bộ để tổ chức đào tạo chuyên sâu.

- Xây dựng bộ tiêu chí kỹ năng số cho từng vị trí phóng viên, gắn với đánh giá và khen thưởng.

- Cử phóng viên tham gia các khóa học quốc tế, mời chuyên gia về đào tạo “cầm tay chỉ việc”.

- Tạo môi trường làm việc số: sản xuất bài viết, duyệt bài, xuất bản, giao ban… hoàn toàn trên hệ thống số hóa.

Những mô hình này cho thấy: kỹ năng số không chỉ là bài học lý thuyết, mà là yếu tố then chốt trong tổ chức lại toàn bộ quy trình báo chí hiện đại.

Chuyển đổi số bắt đầu từ từng phóng viên

Nếu coi tòa soạn là một cỗ máy, thì mỗi phóng viên chính là bánh răng vận hành. Muốn cả bộ máy vận hành trơn tru trong môi trường số, từng cá nhân phải thực sự chuyển đổi.

Nâng cao kỹ năng số cho phóng viên là nhiệm vụ không thể trì hoãn. Đó không chỉ là học thêm vài phần mềm, mà là một quá trình làm mới tư duy nghề nghiệp, chấp nhận thay đổi, học lại từ đầu và sẵn sàng bước vào không gian số với tâm thế chủ động.

Báo chí số không chờ đợi ai. Nếu chúng ta không nhanh, công chúng sẽ đi trước. Và khi công chúng không còn ở lại với báo chí chính thống, vai trò xã hội, chính trị, văn hóa của báo chí sẽ dần bị xói mòn.

Hãy bắt đầu từ hôm nay – từ từng phóng viên – để kiến tạo một thế hệ làm báo hiện đại, chuyên nghiệp, thích nghi và dẫn dắt chuyển đổi số.

NLBHY