Trong kỷ nguyên công nghệ số, báo chí dữ liệu (data journalism) đang trở thành một xu hướng tất yếu, đóng vai trò then chốt trong việc đổi mới nội dung và tăng tính hấp dẫn cho các tờ báo. Để tồn tại và phát triển, báo chí kinh tế không thể đứng ngoài cuộc cách mạng này. Báo chí dữ liệu không chỉ là một kỹ năng, mà còn là một phương pháp tư duy mới, một cách tiếp cận mới mẻ và hiệu quả để phản ánh thế giới kinh tế đầy biến động.
Báo chí dữ liệu – xu hướng tất yếu
Báo chí dữ liệu được hiểu là việc sử dụng các công cụ, kỹ thuật thu thập, xử lý và phân tích dữ liệu, nhằm tạo ra các câu chuyện báo chí có sức nặng và độ tin cậy cao. Trong lĩnh vực kinh tế, báo chí dữ liệu đặc biệt quan trọng, bởi các vấn đề kinh tế luôn gắn liền với số liệu: GDP, CPI, lãi suất, tỷ giá, đầu tư công… Số liệu không chỉ là minh chứng, mà còn là “linh hồn” của các bài viết. Tuy nhiên, dữ liệu khô khan nếu chỉ đơn thuần là những con số, những bảng biểu, sẽ khó thu hút độc giả. Nhiệm vụ của người làm báo dữ liệu chính là biến những con số đó thành câu chuyện – dễ hiểu, dễ tiếp cận và đầy hấp dẫn.
Thu thập dữ liệu: Nguồn tin đáng tin cậy và đa dạng
Một câu chuyện báo chí dữ liệu bắt đầu từ việc tìm kiếm và thu thập dữ liệu. Đây là khâu quan trọng nhất, đòi hỏi sự nhạy bén và cẩn trọng. Các nguồn dữ liệu đáng tin cậy có thể kể đến:
- Nguồn dữ liệu công khai: Các báo cáo từ Tổng cục Thống kê, Ngân hàng Nhà nước, Bộ Kế hoạch và Đầu tư, các tổ chức quốc tế (IMF, WB…). Đây là nguồn dữ liệu có độ tin cậy cao, thường xuyên được cập nhật và phục vụ tốt cho các bài phân tích kinh tế vĩ mô.
- Nguồn dữ liệu từ các doanh nghiệp, hiệp hội ngành: Báo cáo tài chính, số liệu điều tra thị trường, thống kê nội bộ… Những nguồn dữ liệu này rất quý giá, đặc biệt trong việc phân tích ngành nghề, doanh nghiệp cụ thể.
- Dữ liệu do báo chí tự thu thập: Thông qua khảo sát, phỏng vấn, điều tra độc lập. Đây là “mỏ vàng” giúp báo chí tạo ra sự khác biệt, nhưng đòi hỏi kỹ năng nghiệp vụ vững chắc và đạo đức nghề nghiệp cao.
Quan trọng nhất, người làm báo cần có kỹ năng kiểm tra độ tin cậy của nguồn dữ liệu, tránh những số liệu sai lệch hoặc bị thao túng.
Phân tích dữ liệu: Kỹ năng và công cụ
Dữ liệu chỉ có giá trị khi được phân tích, chắt lọc và “làm sạch” (data cleaning). Trong tòa soạn của chúng tôi, các phóng viên kinh tế không chỉ học cách viết lách, mà còn được đào tạo về kỹ năng xử lý dữ liệu. Một số kỹ thuật cơ bản bao gồm:
- Sắp xếp, loại bỏ số liệu trùng lặp, lỗi.
- Chuẩn hóa dữ liệu (ví dụ: định dạng ngày tháng, đơn vị đo lường).
- Sử dụng phần mềm xử lý dữ liệu: Excel, Google Sheets cho dữ liệu đơn giản; Python, R cho phân tích chuyên sâu.
- Trực quan hóa dữ liệu: Dùng biểu đồ, đồ thị, bản đồ để minh họa. Các công cụ như Flourish, Datawrapper hay Power BI hỗ trợ trực quan hóa rất hiệu quả.
Đặc biệt, trong lĩnh vực kinh tế, phân tích dữ liệu còn đòi hỏi hiểu biết về các chỉ số kinh tế và mối quan hệ giữa chúng. Ví dụ, khi viết về lạm phát, phóng viên không chỉ dừng lại ở chỉ số CPI, mà còn phân tích chuỗi cung ứng, biến động giá năng lượng, chính sách tiền tệ của Ngân hàng Nhà nước. Điều này đòi hỏi phóng viên phải luôn cập nhật kiến thức và rèn luyện tư duy phản biện.
Kể chuyện bằng số liệu: Biến số liệu thành câu chuyện
Số liệu không biết nói, nhưng nhà báo thì biết cách để số liệu “lên tiếng”. Kể chuyện bằng số liệu là kỹ năng quan trọng nhất trong báo chí dữ liệu. Một câu chuyện hay sẽ giúp độc giả không chỉ hiểu con số, mà còn cảm nhận được bức tranh toàn cảnh, thậm chí dự báo được xu hướng.
Chẳng hạn, thay vì liệt kê số liệu xuất khẩu thủy sản, phóng viên sẽ kể câu chuyện: “Thủy sản Việt Nam đang mất lợi thế cạnh tranh khi đơn hàng giảm 15% trong quý I/2025, một phần do biến động tỷ giá đồng USD.” Bằng cách lồng ghép số liệu vào câu chuyện, người đọc sẽ dễ dàng hình dung, nắm bắt được vấn đề và thấy được bức tranh lớn.
Bên cạnh đó, cần lưu ý yếu tố “nhân bản” trong các câu chuyện dữ liệu. Đằng sau mỗi con số là đời sống của hàng triệu người dân, là sinh kế của doanh nghiệp. Một bài báo dữ liệu không nên khô khan như một báo cáo tài chính, mà phải có chiều sâu, có cảm xúc.
Thách thức và cơ hội
Dĩ nhiên, báo chí dữ liệu không phải là con đường bằng phẳng. Một số khó khăn phổ biến mà phóng viên báo chí thường gặp: như thiếu kỹ năng xử lý dữ liệu do chưa quen với các công cụ mới, cần thời gian đào tạo và thực hành; Khó tiếp cận nguồn dữ liệu bởi một số cơ quan, doanh nghiệp còn e dè chia sẻ thông tin, do đó, nhà báo cần xây dựng uy tín và mối quan hệ lâu dài; Tốc độ và độ chính xác, bởi trong môi trường báo chí hiện đại, thông tin phải được xử lý nhanh chóng nhưng vẫn đảm bảo chính xác tuyệt đối.
Tuy vậy, báo chí dữ liệu mở ra nhiều cơ hội lớn. Độc giả ngày nay đòi hỏi thông tin chính xác, trực quan và đáng tin cậy. Báo chí dữ liệu chính là chìa khóa để xây dựng niềm tin, tăng lượng truy cập và giữ chân độc giả. Đặc biệt, nó còn tạo lợi thế cạnh tranh cho các tờ báo chuyên ngành kinh tế.
Một số kinh nghiệm thực tiễn
Từ thực tiễn, nhiều phóng viên chuyên nghiệp cũng như lãnh đạo các cơ quan báo chí, đơn vị truyền thông đã rút ra ba bài học lớn:
- Xây dựng đội ngũ: thành lập nhóm “phóng viên dữ liệu”, kết hợp giữa phóng viên viết và chuyên viên dữ liệu. Họ làm việc như một “nhà máy” sáng tạo: từ tìm kiếm nguồn tin, xử lý dữ liệu, đến kể chuyện.
- Đào tạo liên tục: Công nghệ và công cụ mới liên tục xuất hiện. Tòa soạn tổ chức các khóa huấn luyện về Python, Excel nâng cao, kỹ năng trực quan hóa dữ liệu, mời các chuyên gia trong và ngoài nước đào tạo.
- Luôn đặt câu hỏi “vì sao”: Không chỉ dừng lại ở “cái gì”, mà phải giải thích “vì sao” và “chuyện gì sẽ xảy ra tiếp theo”. Một bài báo dữ liệu có sức thuyết phục khi trả lời được ba câu hỏi này.
Rõ ràng, báo chí dữ liệu không còn là “tương lai”, mà là “hiện tại” của báo chí kinh tế. Trong bối cảnh thông tin tràn ngập, báo chí dữ liệu giúp một tờ báo đứng vững và khác biệt, mang lại giá trị thật cho độc giả. Tin rằng, nếu được đầu tư bài bản, báo chí dữ liệu sẽ là “vũ khí” sắc bén để chinh phục độc giả và khẳng định thương hiệu trong kỷ nguyên số.
ĐK
Ý kiến bạn đọc
Những tin cũ hơn
© 2022 Bản quyền thuộc về Người làm báo Hưng Yên.
Người làm báo Hưng Yên