Trí tuệ nhân tạo và ứng dụng trong làm báo: cơ hội, thách thức và hướng đi cho phóng viên trẻ

Thứ bảy - 07/06/2025 11:18

Trong làn sóng chuyển đổi số đang diễn ra mạnh mẽ trên toàn cầu, báo chí – vốn là lĩnh vực đòi hỏi phản ứng nhanh và sáng tạo – đang đứng trước một cuộc cách mạng mới mang tên Trí tuệ nhân tạo (AI). Đối với các phóng viên trẻ, đây không chỉ là cơ hội để bắt kịp xu thế mà còn là lời mời gọi bước vào một kỷ nguyên làm báo mới: nhanh hơn, thông minh hơn và sâu sắc hơn.

Khi AI trở thành "trợ lý" cho người làm báo

Không còn là viễn cảnh xa xôi, trí tuệ nhân tạo (AI) hiện nay đã hiện diện rõ nét trong nhiều toà soạn báo chí, đặc biệt là các cơ quan báo điện tử lớn. AI không chỉ hỗ trợ kỹ thuật đơn thuần, mà đã trở thành “cánh tay đắc lực” trong việc xử lý ảnh, dựng video ngắn, tạo hiệu ứng hình ảnh – âm thanh, chuyển văn bản thành giọng nói và ngược lại. Những công nghệ này giúp tăng hiệu quả truyền tải thông tin trên nền tảng đa phương tiện, đồng thời tối ưu hóa trải nghiệm người dùng ở cả khía cạnh hình ảnh, âm thanh và nội dung. Các bản tin thời sự ngắn, bản tin tài chính, thể thao, dự báo thời tiết – vốn mang tính lặp đi lặp lại, có cấu trúc cố định – đã và đang được tự động hóa phần lớn nhờ công cụ AI, từ việc tổng hợp số liệu đến soạn thảo nội dung và lồng tiếng.

Điều này không chỉ giúp tiết kiệm thời gian và nhân lực, mà còn mở ra không gian để phóng viên, biên tập viên tập trung nhiều hơn vào những công việc đòi hỏi sự sáng tạo, tư duy phản biện và khả năng phân tích chuyên sâu. Thay vì dành nhiều giờ cho những thao tác kỹ thuật hay việc viết tin ngắn theo mô-típ cũ, người làm báo có thể đầu tư cho các tuyến bài điều tra, bài viết chuyên sâu, phóng sự đa phương tiện hoặc xây dựng chiến lược nội dung dài hạn. Đồng thời, các công cụ hỗ trợ phân tích dữ liệu còn giúp ban biên tập đánh giá hiệu quả nội dung theo thời gian thực, từ đó có thể điều chỉnh hướng tiếp cận và hình thức thể hiện để phù hợp hơn với nhu cầu, thị hiếu và thói quen tiêu thụ tin tức của độc giả hiện đại. AI không thay thế người làm báo, nhưng đang từng bước trở thành “trợ lý thông minh” thúc đẩy quá trình làm báo nhanh hơn, linh hoạt hơn và hiệu quả hơn.

Cơ hội và hướng đi cho phóng viên trẻ

Phóng viên trẻ, những người sinh ra và lớn lên cùng công nghệ, có một lợi thế tự nhiên: sự nhanh nhạy và khả năng thích ứng tốt với công nghệ mới. Tuy nhiên, để tận dụng AI hiệu quả, người làm báo không chỉ cần sử dụng thành thạo công cụ, mà còn phải hiểu rõ nguyên lý hoạt động, khả năng, giới hạn và đạo đức của AI trong nghề báo.

Một lời khuyên chân thành dành cho những người trẻ mới bước vào nghề: hãy coi AI là "cộng sự", không phải "người thay thế". Công cụ sẽ luôn là công cụ – việc sử dụng thế nào là do con người quyết định. Học cách yêu cầu AI cung cấp thông tin đúng trọng tâm (prompt engineering), kiểm chứng lại nguồn gốc dữ liệu và biên tập sản phẩm đầu ra là kỹ năng cần thiết với mỗi nhà báo hiện đại.

Trong môi trường tràn ngập thông tin, việc phân biệt đâu là sản phẩm của con người, đâu là nội dung do máy tạo ra ngày càng khó khăn. Nỗi lo về tin giả (fake news), thông tin sai lệch do AI "tự sáng tác", hay đạo văn – vi phạm bản quyền đang đặt ra những yêu cầu khắt khe hơn cho người làm báo.

AI có thể viết một bài tin trong vài giây, nhưng không thể thay thế trải nghiệm thực địa, góc nhìn nhân văn và cảm xúc chân thật mà chỉ phóng viên hiện trường mới có được. Một bài phóng sự hay không chỉ là sự chính xác về dữ kiện, mà còn là tâm huyết của người viết, sự rung động từ thực tế và khả năng kể chuyện giàu cảm xúc. Đó là điều mà AI – dù tiến bộ đến đâu – cũng chưa thể chạm tới.

Hãy bắt đầu từ chính công việc hàng ngày. Khi viết tin, thử nghiệm dùng AI hỗ trợ dàn bài. Khi làm video, tìm hiểu công cụ chuyển giọng nói thành văn bản để rút ngắn thời gian dựng bản thảo. Khi khai thác đề tài, tận dụng khả năng tìm kiếm thông tin nâng cao của AI để mở rộng nguồn tư liệu. Quan trọng hơn, luôn đặt câu hỏi: “Mình có thể làm gì tốt hơn nếu có công cụ này hỗ trợ?”.

Đồng thời, đừng quên trau dồi những giá trị cốt lõi của nghề báo: kiểm chứng thông tin, viết đúng – viết hay, giữ đạo đức nghề nghiệp và không ngừng học hỏi. AI có thể thay đổi cách làm báo, nhưng không thể thay đổi tinh thần làm báo. Người phóng viên trẻ cần vừa học công nghệ, vừa gìn giữ bản sắc nghề nghiệp – đó mới là chìa khoá để tồn tại và phát triển trong thời đại AI.

Công nghệ sẽ không dừng lại, AI sẽ ngày càng thông minh hơn. Nhưng giữa những dòng mã và thuật toán, vẫn cần có người giữ ngọn lửa của sự thật, lòng nhân văn và trách nhiệm với xã hội. Các phóng viên trẻ hãy dũng cảm bước vào kỷ nguyên AI với tâm thế chủ động – tỉnh táo – cầu thị. Hãy biến AI thành công cụ để làm báo tốt hơn, chứ không phải là lý do để đánh mất mình trong những dòng nội dung vô hồn.

NLBHY