Hướng đến xây dựng nền báo chí – truyền thông chuyên nghiệp, nhân văn, hiện đại

Thứ ba - 17/06/2025 11:18

Trong thời đại công nghệ số phát triển như vũ bão, vai trò của báo chí – truyền thông ngày càng trở nên trọng yếu trong việc dẫn dắt nhận thức xã hội, tạo dựng niềm tin công chúng, bảo vệ các giá trị chân – thiện – mỹ và thúc đẩy sự phát triển bền vững của quốc gia. Báo chí hôm nay không chỉ có trách nhiệm truyền tải thông tin nhanh chóng, chính xác mà còn phải kiến tạo một hệ sinh thái truyền thông chuyên nghiệp, nhân văn, hiện đại – ba trụ cột không thể tách rời trong hành trình phát triển nền báo chí quốc gia trong kỷ nguyên mới.

z6713039703874 fc444e155d1f45cd5180a1aeded1c7e5 — Một hoạt động "Về nguồn" của Hội Nhà báo Việt Nam

Chuyên nghiệp: Cội rễ của niềm tin

Một nền báo chí chuyên nghiệp thể hiện ở tính chính xác, kịp thời, khách quan trong thông tin; có quy trình kiểm chứng nghiêm ngặt và tuân thủ đạo đức nghề nghiệp. Đây là yêu cầu tối thượng để giữ gìn niềm tin công chúng trong thời đại bùng nổ thông tin.

Tại Việt Nam, nhiều cơ quan báo chí đã có bước chuyển đáng ghi nhận theo hướng chuyên nghiệp hóa. Chẳng hạn, Thông tấn xã Việt Nam đã xây dựng các trung tâm dữ liệu hiện đại, quy trình xác minh ba lớp để đảm bảo mọi bản tin đều chính xác trước khi phát đi. Báo Nhân Dân, VietnamPlus, VTV Digital... đều vận hành theo mô hình newsroom hội tụ, với sự phối hợp giữa báo in, báo điện tử, truyền hình và mạng xã hội.

Trên thế giới, Tập đoàn BBC (Anh) là hình mẫu của sự chuyên nghiệp. BBC có bộ Quy tắc Biên tập rất nghiêm ngặt, cấm phóng viên thể hiện thiên kiến chính trị cá nhân và yêu cầu kiểm chứng tối thiểu từ hai nguồn độc lập. Hãng tin Reuters vận hành hệ thống kiểm chứng thông tin dựa trên AI kết hợp với đội ngũ phóng viên để ngăn chặn tin giả.

z6713023678502 c264cbbb7ac84e5e70cee2f963ae53fe — Phóng viên tác nghiệp tại Quảng Ninh

Sự chuyên nghiệp còn thể hiện ở chiến lược đào tạo nhân lực báo chí. PGS.TS. Nguyễn Thành Lợi, Tổng Biên tập Báo Kinh tế & Đô thị, Ủy viên BCH Hội Nhà báo Việt Nam, khẳng định: “đào tạo nhà báo số có kỹ năng đa phương tiện là lựa chọn tất yếu”, vì hiện tại nhiều cơ quan báo chí vẫn vận hành theo mô hình truyền thống mà chưa thực sự thích ứng với môi trường chuyển đổi số. TS. Nguyễn Tiến Vụ, Tổng Biên tập Báo Bắc Ninh, cho biết các tòa soạn địa phương đang tích cực chuyển mọi hoạt động lên nền tảng số, qua đó đòi hỏi đội ngũ nhà báo cần nâng cao năng lực làm chủ công nghệ. Hội Nhà báo Việt Nam và nhiều toà soạn thường xuyên bồi dưỡng và nâng cao năng lực nghiệp vụ đa phương tiện cho phóng viên, biên tập viên. Đào tạo thực tiễn được nhấn mạnh tại Học viện Báo chí và Tuyên truyền: sinh viên được yêu cầu làm sản phẩm thực tế (video, podcast, e‑magazine...) để đáp ứng yêu cầu “thực chiến” của môi trường báo chí hiện đại

Nhân văn: Trái tim của báo chí cách mạng

Báo chí không chỉ là công cụ truyền thông mà còn là một “hệ tim mạch” của xã hội. Mỗi bài viết nhân văn sẽ làm dịu đi những chia rẽ, khơi dậy lòng trắc ẩn và hướng con người đến điều tốt đẹp hơn.

z6713031739005 083f56c649eca5ce24c3eecf78222e8b — Đoàn cán bộ, phóng viên, hội viên Hội Nhà báo Hưng Yên kết nối với Vietcombank Hải Phòng tặng quà các cháu học sinh có hoàn cảnh khó khăn tại Quảng Trị

Trong nước, loạt phóng sự “Ở nơi người dân phải treo mình qua suối” của Báo Tuổi Trẻ (2023) đã góp phần thúc đẩy các cấp chính quyền xây dựng cầu dân sinh tại huyện Mường Nhé (Điện Biên). Báo Lao Động từng khởi xướng chiến dịch “Bảo vệ cô giáo dạy trẻ bị vu khống”, giúp minh oan cho một cô giáo mầm non ở Hà Tĩnh, qua đó lan tỏa sự tử tế trong cộng đồng.

Đặc biệt, trong đại dịch COVID-19, báo chí Việt Nam đã thể hiện rõ vai trò nhân văn và dẫn dắt: phản ánh nỗi đau mất mát, truyền cảm hứng từ các lực lượng tuyến đầu và tích cực kêu gọi hỗ trợ người lao động nghèo thông qua các chương trình “ATM gạo”, “Siêu thị 0 đồng”, “Gian hàng 0 đồng”...

Trên thế giới, tờ The Guardian (Anh) nổi tiếng với dòng báo chí nhân văn và cam kết môi trường. Tờ này từng từ chối quảng cáo từ các công ty nhiên liệu hóa thạch để giữ nguyên tắc đạo đức. The New York Times (Mỹ) đoạt giải Pulitzer với các tuyến bài điều tra bảo vệ nạn nhân bị xâm hại, góp phần thúc đẩy các thay đổi chính sách trong hệ thống tư pháp và y tế.

Những tấm gương này cho thấy: nếu báo chí chỉ chạy theo tốc độ, mà đánh mất trái tim, thì sẽ tự đánh mất chính mình.

Hiện đại: Động lực để thích ứng và dẫn dắt

Cách mạng công nghiệp 4.0 và sự phát triển của trí tuệ nhân tạo (AI), dữ liệu lớn (Big Data), công nghệ blockchain đang tái định nghĩa lại cách làm báo. Báo chí không còn là “người phát ngôn duy nhất” của sự thật mà phải cạnh tranh trực tiếp với mạng xã hội và các nền tảng nội dung mở.

z6713033717836 9058dd411b90600f44d8211ec65f90e4 — Lãnh đạo Hội Nhà báo Việt Nam trao Bằng khen cho các tập thể Hội Nhà báo tỉnh, thành phố có thành tích tiêu biểu năm 2024

Tại Việt Nam, nhiều cơ quan báo chí đã tiên phong chuyển đổi số. Báo VnExpress và Thanh Niên đầu tư hệ thống phân tích hành vi độc giả, cá nhân hóa nội dung. Đài Truyền hình Việt Nam (VTV) ra mắt ứng dụng VTV Go tích hợp livestream, video theo yêu cầu và báo điện tử – hướng đến phục vụ công chúng mọi lúc, mọi nơi.

Nhiều tòa soạn đang triển khai sử dụng trí tuệ nhân tạo trong khâu phân phối tin, hệ thống chatbot tự động tương tác với độc giả, ứng dụng công cụ tổng hợp văn bản để hỗ trợ biên tập viên tạo phác thảo tin nhanh.

Trên thế giới, hãng Bloomberg và Washington Post đã áp dụng AI để sản xuất tin tức tự động. Washington Post phát triển Heliograf – hệ thống viết tin thể thao và kết quả bầu cử tự động theo thời gian thực. Tại Hàn Quốc, tờ Chosun Ilbo triển khai newsroom tự động hóa và phân tích dữ liệu lớn để cá nhân hóa trải nghiệm độc giả theo từng khu vực và lĩnh vực quan tâm.

Tuy nhiên, hiện đại hóa báo chí không có nghĩa thay thế con người bằng máy móc. Công nghệ phải là công cụ để phục vụ con người – nhất là những nhà báo có tư duy phản biện, có tinh thần phụng sự công chúng và có khả năng tận dụng công nghệ để lan tỏa những giá trị đúng đắn.

Một số đề xuất...

Việc xây dựng nền báo chí chuyên nghiệp – nhân văn – hiện đại cần trở thành một chiến lược phát triển dài hạn với sự vào cuộc của cả hệ thống chính trị – xã hội.

Về phía Nhà nước, cần hoàn thiện khung pháp lý cho báo chí hoạt động đa nền tảng, đồng thời xây dựng chính sách tài chính, đầu tư cơ sở vật chất, công nghệ cho báo chí thực hiện nhiệm vụ công, nhất là trong bối cảnh cạnh tranh gay gắt với mạng xã hội xuyên biên giới.

z6713045673351 27e2a99356f26294088ab3663c0b4737 — Đoàn phóng viên, hội viên Hội Nhà báo Hưng Yên trong chuyến thực tế tìm hiểu về làng cổ Hùng Lô

Về phía các cơ quan báo chí, cần chủ động cải tổ mô hình hoạt động, tổ chức newsroom hội tụ, xây dựng văn hóa tòa soạn đổi mới sáng tạo, đầu tư chuyển đổi số và phát triển nguồn thu bền vững ngoài quảng cáo truyền thống.

Về phía các cơ sở đào tạo, cần cập nhật chương trình giảng dạy, trang bị kiến thức về công nghệ, phân tích dữ liệu, truyền thông số, bên cạnh nền tảng đạo đức báo chí. Cần đào tạo thế hệ nhà báo đa năng, linh hoạt, biết viết – quay – dựng – phát – tương tác – phân tích – truyền cảm hứng.

z6713042070910 3391cdb17fc38d0a81617d17b3612571 — Phóng viên Báo Hưng Yên phỏng vấn nhà báo Nguyễn Tri Thức, Trưởng ban Chuyên đề và Chuyên san (Tạp chí Cộng sản)

Báo chí là sản phẩm của thời đại nhưng không được phép xa rời những giá trị cốt lõi của nghề. Để tiếp tục là lực lượng xung kích trên mặt trận tư tưởng – văn hóa, báo chí cần chuyên nghiệp trong cách làm, nhân văn trong cách nghĩ, hiện đại trong cách tổ chức.

Ba trụ cột ấy – khi kết hợp chặt chẽ – sẽ tạo nên một nền báo chí mạnh về nội dung, bền vững về tài chính, tử tế trong phục vụ công chúng và đủ năng lực dẫn dắt dư luận trong thời đại số. Đây không chỉ là yêu cầu phát triển ngành báo chí, mà còn là đòi hỏi từ chính sự phát triển của đất nước, sự trưởng thành của xã hội và khát vọng vươn lên của quốc gia trong thế kỷ XXI.

NLBHY