Chủ tịch Hồ Chí Minh - Người đặt nền móng cho báo chí cách mạng Việt Nam

Thứ sáu - 20/06/2025 15:46

NGUYÊN DŨNG

Chủ tịch Hồ Chí Minh không chỉ là lãnh tụ vĩ đại của dân tộc Việt Nam mà còn là người đặt nền móng cho nền báo chí cách mạng nước ta. Với bút danh Nguyễn Ái Quốc và nhiều tên gọi khác, Người đã sử dụng báo chí như một công cụ sắc bén để tuyên truyền, vận động cách mạng và đấu tranh cho độc lập dân tộc.

Nhà báo cách mạng tiên phong

Chủ tịch Hồ Chí Minh không chỉ là một nhà lãnh đạo kiệt xuất mà còn là một nhà báo cách mạng tiên phong. Ngay từ những năm đầu thế kỷ XX, Người đã sớm nhận thức được vai trò quan trọng của báo chí trong công cuộc đấu tranh giành độc lập dân tộc, truyền bá tư tưởng cách mạng và tập hợp lực lượng.

Ngay từ khi còn ở Pháp, Nguyễn Ái Quốc đã viết nhiều bài báo đăng trên các tờ báo lớn như L’Humanité, Le Paria, La Revue Communiste… nhằm tố cáo sự áp bức, bóc lột của thực dân Pháp đối với nhân dân Việt Nam và các nước thuộc địa. Năm 1919, Người đã sử dụng báo chí để công bố "Bản yêu sách của nhân dân An Nam" gửi đến Hội nghị Versailles, gây tiếng vang lớn trên trường quốc tế. Khi hoạt động tại Trung Quốc, Liên Xô và nhiều nước khác, Người tiếp tục sử dụng báo chí để tuyên truyền chủ nghĩa Mác - Lênin và kêu gọi tinh thần đấu tranh của các dân tộc bị áp bức.

Năm 1921, Bác cùng một số nhà hoạt động cách mạng người Maroc, Algeria, Tunisia... thành lập Hội Liên hiệp Thuộc địa và lập ra cơ quan ngôn luận của Hội - tờ Le Paria (Người cùng khổ), số đầu tiên xuất bản ngày 1/4/1922. Bác trở thành trụ cột của tờ báo. Ngoài tờ “Người cùng khổ”, Bác còn viết cho nhiều tờ báo bằng tiếng Pháp nữa. Theo thống kê chưa đầy đủ, Bác đã trực tiếp sáng lập và tham gia sáng lập hàng chục tờ báo. Ngoài Người cùng khổ (1922); Việt Nam hồn (1923), Quốc tế Nông dân (1924); còn có nhiều tờ báo như: báo Thanh niên (21/6/1925), báo Công Nông (12/1926), báo Lính Kách Mệnh (2/1927), tạp chí Đỏ (5/8/1930), Việt Nam Độc lập (1941), báo Cứu Quốc (1942). Bác chỉ thị thành lập Đài phát thanh Quốc gia (nay là Đài Tiếng nói Việt Nam) ngày 07/9/1945; thành lập Hãng tin Quốc gia (nay là Thông tấn xã Việt Nam) ngày 15/9/1945.

Sau Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ II (tháng 2/1951) Bác chỉ đạo thành lập báo Nhân Dân. Kể từ ngày báo Nhân Dân ra số đầu tiên (11/3/1951), Bác đã có 28 năm gắn bó với tờ báo này. Người đã viết hàng trăm bài báo cho báo Nhân Dân để chỉ đạo, tuyên truyền đường lối cách mạng.

Sáng lập báo chí cách mạng Việt Nam

Cuối năm 1924, Nguyễn Ái Quốc tới Quảng Châu (Trung Quốc). Tại đây, Người tổ chức huấn luyện cán bộ cách mạng, thành lập Việt Nam Thanh niên Cách mạng Đồng chí hội. Cơ quan ngôn luận là tờ Thanh Niên, xuất bản số đầu ngày 21/6/1925. Đây là tờ báo cách mạng Việt Nam đầu tiên do Người sáng lập, đồng thời làm chủ bút. Tháng 12/1926, Nguyễn Ái Quốc chỉ đạo ra báo Công nông, tờ báo của giai cấp công nhân, nông dân Việt Nam. Tháng 2/1927, Người sáng lập báo Lính kách mệnh (tiền thân của Báo Quân đội Nhân dân) dành cho đội ngũ những chiến sĩ cách mạng.

Những tờ báo công khai và bí mật do Nguyễn Ái Quốc thành lập thời kỳ này tập trung tuyên truyền lòng yêu nước, chủ nghĩa Mác - Lênin nhằm chuẩn bị cơ sở lý luận và thực tiễn cho sự ra đời một Đảng Cộng sản kiểu mới có đủ khả năng, bản lĩnh để tập hợp lực lượng cách mạng, đánh đổ chế độ thực dân - phong kiến, giành độc lập, tự do cho dân tộc...

Phong cách báo chí giản dị, sâu sắc

Đây là đặc trưng nổi bật của văn phong báo chí và ngôn ngữ cũng Chủ tịch Hồ Chí Minh với phóng viên Báo Việt Nam độc lập tại Thái Nguyên, tháng 1/1964 như cách viết của Chủ tịch Hồ Chí Minh, cho bất cứ đối tượng nào, kể cả những bài viết chính luận, cho đối tượng có học thức, tuy mức độ có khác nhau. Hồ Chí Minh có phong cách viết báo ngắn gọn, súc tích, dễ hiểu và đầy tính chiến đấu. Người luôn nhấn mạnh báo chí phải phục vụ cách mạng, phục vụ nhân dân, viết sao cho “ai cũng hiểu, ai cũng nhớ, ai cũng làm theo”.

Bác căn dặn: “Nói những điều thiết thực, đúng đường lối chính trị, ít tếu, viết ngắn, giản dị, vẽ dễ hiểu, trình bày rõ ràng, ít tiếp sang trang khác”. Viết được ngắn không dễ, phải đi thẳng vào nội dung, không lan man khoe chữ làm ra vẻ nhiều kiến thức. Khắc phục được nhược điểm này sẽ đạt được sự giản dị, thiết thực khi viết báo. Người làm báo với mục đích cao cả là phục vụ cách mạng, phục vụ nhân dân, phục vụ đất nước. Văn phong báo chí và phong cách làm báo độc đáo của Người luôn hướng tới việc làm sao cho bài viết sinh động, hấp dẫn, dễ hiểu, dễ nhớ để truyền bá, cổ động tư tưởng, hành động cách mạng đến từng cá nhân đối tượng của bài báo. Có thể nói, cách làm báo, viết báo đặc sắc của Chủ tịch Hồ Chí Minh không chỉ chuyển tải tư tưởng Hồ Chí Minh mà còn khắc họa sâu sắc phong cách của Người.

Có điều rất đặc biệt là, dù viết để “đánh địch” nhưng mục đích là cảnh tỉnh, giáo hoá, Bác bao giờ cũng giữ được tình lý phân minh, đúng mực, không có những lời thóa mạ, cay độc. Còn viết bài cho nhân dân lao động, bộ đội, thanh niên, thiếu nhi... thì Bác dùng câu văn dễ hiểu, dễ nhớ nhưng lý lẽ xác đáng đầy thuyết phục và tình cảm chân thành, thiết tha đi vào lòng người.

Ngôn ngữ của Hồ Chí Minh được sử dụng một cách dễ hiểu mà sâu sắc ở tất cả các lĩnh vực. Đối với Người, báo chí là công cụ đoàn kết quốc tế, đoàn kết giai cấp công nhân, đoàn kết các dân tộc bị áp bức đấu tranh giải phóng, đoàn kết phong trào cộng sản thế giới. Mặt khác, Người cũng đã dùng báo chí để đánh địch. Người viết về con người, sự việc thuộc “đối phương” ở nước ngoài thì rất nhậy bén về chính trị và cách sử dụng ngôn ngữ của Bác hiện ra rất rõ nét, bằng những chứng cứ và số liệu cụ thể để vạch trần tội ác của đế quốc. Những bài báo Bác viết đăng các báo và tạp chí uy tín ở nước ngoài thì thấy rõ nghệ thuật đánh địch bằng lời, nghệ thuật “đẩy bóng trả lại địch”, nghệ thuật lướt qua những vấn đề tế nhị mà vẫn giữ được nguyên tắc, đường lối, để “lấy gậy ông đập lưng ông” trong ngôn ngữ Hồ Chí Minh.

Điều đặc biệt ở văn phong báo chí của Chủ tịch Hồ Chí Minh là "tính quần chúng" được thể hiện rất đậm nét. Bác nói: Kinh nghiệm của tôi thế này. Mỗi khi viết một bài báo, thì tự đặt câu hỏi: Viết cho ai xem? Viết để làm gì, viết thế nào cho phổ thông dễ hiểu, ngắn gọn dễ đọc? Sinh thời Bác luôn giáo dục các nhà báo đồng thời Người cũng yêu cầu khi nói, khi viết: Phải học cách nói quần chúng. Chớ nói như giảng sách. Mỗi tư tưởng, mỗi câu nói, mỗi chữ viết phải tỏ rõ cái tư tưởng và lòng ước ao của quần chúng...

Di sản lớn lao cho nền báo chí cách mạng Việt Nam

Cuộc đời hoạt động báo chí của Chủ tịch Hồ Chí Minh bằng những bài viết và phong cách làm báo của Người đã để lại cho nền báo chí cách mạng Việt Nam và những người làm báo chân chính một di sản vô giá về tư tưởng chỉ đạo và những kinh nghiệm thực tiễn, những lời dạy cốt yếu.

Tính từ bài báo đầu tiên “nhỏ như bao diêm” đăng trên tờ báo Đời sống thợ thuyền năm 1917 ở Pháp đến bài báo sau cùng mà Bác viết là bài “Thư trả lời Tổng thống Mỹ R.M.Nich-xơn” (Báo Nhân dân, ngày 25/8/1969) (có tài liệu ghi là bài "Nâng cao trách nhiệm chăm sóc và giáo dục thiếu niên nhi đồng", ký tên T.L, đăng trên báo Nhân Dân ngày 1/6/1969), Bác đã có một sự nghiệp làm báo kéo dài 52 năm.

Bác đã để lại một di sản báo chí lớn với hơn 2.000 bài báo các loại, gần 300 bài thơ, gần 500 trang truyện và ký… thể hiện qua hơn 170 bút danh, viết bằng nhiều thứ tiếng Việt, Anh, Pháp, Nga, Hán… nhiều thể loại khác nhau (chính luận, tiểu phẩm, truyện, ký và thơ...) đề cập đến toàn bộ các vấn đề rộng lớn của cách mạng, của đời sống xã hội. Chủ tịch Hồ Chí Minh thực sự là một nhà báo cách mạng vĩ đại. Những bài báo của Người là tư tưởng chỉ đạo cho nền báo chí cách mạng Việt Nam, được thể hiện dưới nhiều hình thức, nhiều thể loại báo chí đa dạng, sinh động, dễ đọc, dễ hiểu, phù hợp với khả năng tiếp nhận của các đối tượng xã hội.

Trong cuộc đời làm báo của mình, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã để lại nhiều bài học quý giá về nghề báo và kỹ năng làm báo. Học Người làm báo là học làm cách mạng, là học làm nghề chuyên nghiệp. Những kinh nghiệm quý giá trong cuộc đời làm báo của Người chính là những bài học lớn để các thế hệ người làm báo Việt Nam noi theo. Tư tưởng và phong cách báo chí của Người vẫn là kim chỉ nam cho báo chí Việt Nam ngày nay, luôn gắn liền với nhiệm vụ phục vụ đất nước, phản ánh sự thật và định hướng dư luận xã hội. Hồ Chí Minh mãi mãi là tấm gương sáng ngời của một nhà báo cách mạng tiên phong.

nguồn: Đặc san Người làm báo Hưng Yên số đặc biệt (phát hành tháng 6/2025)