Chặng đường lịch sử của báo chí cách mạng Việt Nam: Từ tờ báo Thanh niên đến báo chí hiện đại

Thứ sáu - 20/06/2025 15:54

THANH MAI

Báo chí cách mạng Việt Nam là một hiện tượng độc đáo trong dòng chảy lịch sử dân tộc - nơi cây bút là vũ khí, trang giấy là mặt trận, người làm báo là chiến sĩ. Từ tờ báo Thanh Niên đầu tiên ra đời năm 1925 đến nền báo chí hiện đại hôm nay, đó là một chặng đường đấu tranh bền bỉ, hào hùng, song hành với lịch sử cách mạng, sự nghiệp đổi mới và kỷ nguyên vươn mình của dân tộc.

Báo Thanh Niên và sự khai sinh của báo chí cách mạng Việt Nam

Cách đây tròn một thế kỷ, ngày 21/6/1925, lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc sáng lập và trực tiếp chỉ đạo xuất bản tờ Thanh Niên tại Quảng Châu, Trung Quốc. Sự kiện này đánh dấu bước ngoặt trong lịch sử báo chí Việt Nam - chính thức khai sinh nền báo chí cách mạng, đặt nền móng tư tưởng và lý luận cho báo chí gắn với con đường cứu nước, giải phóng dân tộc.

Tờ Thanh Niên đã truyền bá lý luận cách mạng, tổ chức huấn luyện cán bộ, khơi dậy tinh thần yêu nước, giác ngộ cho tầng lớp thanh niên, trí thức. Chính từ nền tảng tư tưởng mà báo Thanh Niên gieo mầm, phong trào cách mạng Việt Nam bước sang trang mới, dẫn đến sự ra đời của Đảng Cộng sản Việt Nam năm 1930.

Từ đó, báo chí trở thành công cụ sắc bén của Đảng trong công tác tuyên truyền, vận động, tổ chức quần chúng. Các ấn phẩm như Tranh đấu, Cờ Giải phóng, Sự Thật… đều mang đậm tinh thần cách mạng, phục vụ kháng chiến, xây dựng lực lượng và khơi dậy niềm tin vào thắng lợi của cách mạng.

Báo chí trong kháng chiến: Viết bằng máu và niềm tin độc lập

Trong hai cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ, báo chí cách mạng là một binh chủng đặc biệt. Các tờ báo như Cứu quốc, Quân đội Nhân dân, Giải phóng, Phụ nữ Việt Nam, Văn nghệ… vừa là phương tiện truyền tin, vừa là chiến sĩ tinh thần đồng hành cùng nhân dân trên từng chặng đường kháng chiến gian khổ.

Không có tòa soạn cố định, không có công nghệ in ấn hiện đại, người làm báo thời ấy làm việc trong hầm, dưới tán rừng, trên lưng ngựa, giữa bom đạn - để mang đến những bài viết kịp thời, đầy khí phách cách mạng. Họ chiến đấu bằng ngòi bút, chụp ảnh giữa làn đạn, ghi âm bên chiến hào và nhiều người đã ngã xuống như những liệt sỹ thực thụ. Báo chí thời chiến còn là nơi phát huy sáng tạo - từ báo in thô sơ, tranh cổ động, thơ ca tuyên truyền đến phát thanh kháng chiến. Tất cả đều cùng nhau thắp lên ngọn lửa ý chí, tiếp sức cho những người đang chiến đấu và giữ vững niềm tin tất thắng vào con đường cách mạng.

Báo chí thời kỳ đổi mới: Đồng hành cùng công cuộc kiến thiết đất nước

Sau năm 1975, khi đất nước bước vào thời kỳ hòa bình, thống nhất và đặc biệt từ sau Đổi mới năm 1986, báo chí tiếp tục là lực lượng tiên phong trong việc truyền tải chủ trương, đường lối của Đảng, phản ánh thực tiễn cuộc sống, góp phần tạo đồng thuận xã hội.

Sự phát triển vượt bậc cả về số lượng và chất lượng của báo chí đã góp phần to lớn trong việc giám sát xã hội, phát hiện sai phạm, phản ánh tâm tư của người dân và thúc đẩy các chính sách đổi mới. Những chuyên đề điều tra, phản biện, phóng sự dài kỳ… không chỉ gây tiếng vang xã hội mà còn cho thấy báo chí đang phát huy vai trò “cầu nối giữa Đảng, Nhà nước và Nhân dân”.

Đặc biệt, báo chí là lực lượng đi đầu trong công cuộc phòng, chống tham nhũng, tiêu cực. Nhiều vụ việc lớn được phanh phui từ loạt bài điều tra công phu Trung tâm Báo chí Đại hội Đảng lần thứ XIII phục vụ hàng trăm phóng viên, biên tập viên, kỹ thuật viên trong nước và nước ngoài đưa tin về Đại hội. của phóng viên đã tạo động lực cho các cơ quan chức năng vào cuộc, khơi dậy niềm tin của nhân dân vào công lý và sự liêm chính của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa.

Báo chí hiện đại với kỷ nguyên vươn mình của dân tộc

Bước vào thập kỷ thứ ba của thế kỷ XXI, dân tộc Việt Nam đang trong giai đoạn phát triển mạnh mẽ, hội nhập sâu rộng với thế giới, khẳng định vị thế mới trên trường quốc tế. Trong kỷ nguyên vươn mình của dân tộc ấy, báo chí cách mạng có sứ mệnh đặc biệt: là lực lượng đồng hành kiến tạo một xã hội tri thức, là “đầu tàu tư tưởng” khơi dậy khát vọng hùng cường, sánh vai với các cường quốc năm châu.

Sự phát triển của khoa học công nghệ, đặc biệt là chuyển đổi số, trí tuệ nhân tạo, truyền thông đa nền tảng… đặt ra cơ hội và thách thức lớn cho báo chí. Không chỉ nhanh, chính xác, báo chí còn phải “thông minh hóa”, cá nhân hóa nội dung, tích hợp đa phương tiện và ứng dụng dữ liệu lớn để phục vụ công chúng trong bối cảnh thông tin bùng nổ.

Báo chí hôm nay phải trở thành một thành tố cấu thành “sức mạnh mềm quốc gia” - truyền cảm hứng đổi mới sáng tạo, củng cố niềm tin vào chế độ, quảng bá hình ảnh đất nước, con người Việt Nam đến bạn bè quốc tế và tham gia tích cực vào quá trình bảo vệ chủ quyền, lợi ích quốc gia - dân tộc trên không gian số.

Ở chiều ngược lại, báo chí cũng phải đối mặt với nhiều thách thức: sự cạnh tranh khốc liệt từ mạng xã hội, tin giả, nội dung xấu độc, thao túng dư luận… Đòi hỏi người làm báo không chỉ giỏi kỹ năng, mà còn phải có bản lĩnh chính trị vững vàng, đạo đức nghề nghiệp trong sáng, nhãn quan đổi mới và tư duy phản biện mạnh mẽ.

Giữ vững bản chất cách mạng - Đổi mới để phát triển bền vững

Trải qua 100 năm, báo chí cách mạng Việt Nam luôn gắn bó máu thịt với sự nghiệp cách mạng của Đảng và nhân dân. Dù công nghệ thay đổi, nền tảng thông tin biến đổi không ngừng, nhưng sứ mệnh cốt lõi của báo chí cách mạng vẫn không đổi: phụng sự Tổ quốc, phục vụ nhân dân. Trên hành trình phía trước, báo chí cách mạng phải tiếp tục khẳng định vai trò tiên phong trong việc lan tỏa tư tưởng tiến bộ, giá trị văn hóa Việt Nam; bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng; kiên quyết phản bác các luận điệu sai trái, thù địch; đồng thời kiến tạo một không gian thông tin lành mạnh, khai mở tiềm năng sáng tạo của toàn xã hội.

Muốn vậy, mỗi cơ quan báo chí phải không ngừng đổi mới mô hình tổ chức, cách thức sản xuất - phân phối thông tin; đầu tư mạnh vào công nghệ, dữ liệu và nhân lực; đồng thời kiên định với sứ mệnh của mình - làm báo vì lợi ích quốc gia, vì sự phát triển bền vững của đất nước.

Đặc biệt, người làm báo cách mạng cần thường xuyên học tập tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh; thấm nhuần lời dạy “cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư” và khắc ghi lời căn dặn: “Viết cho ai? Viết để làm gì? Viết như thế nào?”. Đây chính là phương châm để làm báo trung thực, nhân văn, có trách nhiệm với xã hội.

Tự hào quá khứ - Vững bước tương lai

Nhìn lại 100 năm lịch sử, báo chí cách mạng Việt Nam không chỉ là một phần của lịch sử dân tộc - mà chính là lịch sử sống động của dân tộc trong hành trình giành độc lập, dựng xây và khẳng định vị thế quốc gia.

Từ tờ Thanh Niên năm 1925 do lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc sáng lập, đến hàng trăm cơ quan báo chí hiện đại hôm nay, là cả một hành trình dấn thân, phụng sự và không ngừng đổi mới. Báo chí cách mạng đã, đang và sẽ tiếp tục là lực lượng xung kích trên mặt trận tư tưởng - văn hóa, là “ngọn đèn soi đường cho nhân dân đi tới”.

Nhân kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam (21/6/1925 - 21/6/2025), mỗi nhà báo chân chính cần tiếp tục khơi dậy tinh thần yêu nước, bản lĩnh chính trị, đạo đức nghề nghiệp và khát vọng cống hiến - để báo chí Việt Nam xứng đáng là tiếng nói tin cậy của Đảng, Nhà nước và nhân dân; là lực lượng đồng hành kiến tạo tương lai hùng cường của dân tộc.

nguồn: Đặc san Người làm báo Hưng Yên số đặc biệt (phát hành tháng 6/2025)