Quyền lực truyền thông

Thứ bảy - 26/01/2019 21:40

Vị thế xã hội đã mang lại niềm vui, niềm tự hào cao cả cho những người làm báo. Nhưng tính chất, dặc điểm thông tin trên báo chí và bối cảnh thời công nghệ số hiện nay đang đặt ra yêu cầu và đòi hỏi mỗi nhà báo phải thường xuyên,...

Vị thế xã hội đã mang lại niềm vui, niềm tự hào cao cả cho những người làm báo. Nhưng tính chất, dặc điểm thông tin trên báo chí và bối cảnh thời công nghệ số hiện nay đang đặt ra yêu cầu và đòi hỏi mỗi nhà báo phải thường xuyên, bền bỉ èn luyện, trau dồi, bồi đắp, đề cao trách nhiệm xã hội của mình đối với từng chữ, số liệu, bức ảnh, thước phim, khuôn hình… trên các phương tiện truyền thông đại chúng.
Hiểu đúng quyền năng của nhà báo
Những năm gần đây, người ta nói đến một thứ quyền lực trong xã hội, đó là “quyền lực truyền thông”. Một số nghiên cứu chỉ ra rằng, ngoài quyền lực chính trị, quyền lực kinh tế, quyền lực xã hội, quyền lực truyền thông cũng có tác động, ảnh hưởng sâu sắc đến chiều hướng phát triển xã hội. Từ lâu, một số nước phương Tây từng quan niệm báo chí là “quyền lực thứ tư” (sau quyền lập pháp, hành pháp và tư pháp).
Theo Luật Báo chí ăm 2016, báo chí Việt Nam có 3 chức năng cơ bản, đó là: Phương tiện thông tin thiết yếu đối với đời sống xã hội; là cơ quan ngôn luận của các cơ quan, tổ chức được pháp luật thừa nhận; là diễn đàn của các tầng lớp nhân dân. Thực ra tự thân báo chí không tạo ra quyền lực, mà quyền lực đó được phát sinh, tạo bởi những người thực thi nó, tức là những người làm báo. Nếu xét dưới góc độ chính trị học, khi đã gắn với quyền lực, thì “quyền lực truyền thông” được hiểu là quyền định đoạt, sở hữu, quản lý, sử dụng thông tin nhằm mục đích nào đó. Thế nên bất cứ một tổ chức, cá nhân nào có quyền lực truyền thông đều có thể can thiệp, dẫn dắt, chi phối dư luận xã hội.
Theo khoản b, điểm 2, Điều 25 Luật Báo chí 2016 quy định: “Nhà báo được quyền khai thác, cung cấp và sử dụng thông tin trong hoạt động báo chí theo quy định của pháp luật”. Như vậy, quyền năng cơ bản của nhà báo được thể hiện ở 8 chữ “khai thác, cung cấp, sử dụng, thông tin”. Quyền khai thức thông tin là quyền phát hiện, tìm hiểu, khảo sát, điều tra, thu thập nguồn thông tin. Quyền cung cấp thông tin là quyền đưa ra những nội dung thông tin sau khi khai thác. Quyền sử dụng thông tin là quyền thể hiện, thực hiện và công bố thông tin để hướng tới và đạt được mục đích nhất định.
Chính quyền năng cơ bản đó đã góp phần xác lập vị thế nhà báo trong xã hội: Đó là người thu tin, đưa tin tới công chúng và xã hội. Một thông tin lành mạnh, hữu ích với công chúng và xã hội trước hết phải có một thông tin khách quan và bảo đảm “4 hợp” (hợp pháp, hợp lý, hợp tình, hợp thời). Hợp pháp nghĩa là tuân thủ đúng hiến pháp, pháp luật. Hợp lý có nghĩa là bảo đảm tính xác đáng, logic, thực chất của vấn đề. Hợp tình hợp nghĩa là phù hợp với tình cảm lương tri con người và đạo đức xã hội. Hợp thời là đưa ra đúng thời điểm được công chúng, dư luận xã hội quan tâm.
Vượt cạm bẫy “tiền tài danh vọng”
Với tư cách là những người tạo ra dư luận xã hội, đồng thời dẫn dắt, chi phối dư luận xã hội, nhà báo có vai trò to lớn trong việc góp phần ổn định dư luận xã hội, tăng cường đồng thuận xã hội, qua đó góp phần cùng với thể chế chính trị kiến tạo, thúc đẩy sự phát triển hài hòa, tích cực, tiến bộ của xã hội. Chính vai trò, chức năng quan trọng đó, đã góp phần tạo ra vị thế, ưu thế nhất định của nhà báo trong xã hội. Từ đó, công chúng ghi nhận, thừa nhận và đánh giá cao nghề báo. Và người ta có cơ sở để coi nghề báo là “nghề vinh quang” ít nhiều vì lẽ đó. Thông tin khi được đăng tải trên báo chí vốn có tính công khai, minh bạch nên có sức ảnh hưởng, tác động, lan tỏa nhanh nhạy, sâu rộng, đồng loạt trong xã hội. Nhất là trong “thế giới phẳng” hiện nay, với tốc độ lan tỏa “siêu nhanh” của báo điện tử, thông tin có thể đến “khắp hang cùng ngõ hẻm” của đất nước, thậm chí lan tỏa ra tới mọi “chân trời góc biển” chỉ trong một thời gian ngắn. Chính đặc điểm này đòi hỏi mỗi nhà báo không chỉ có tác phong làm việc nhanh nhạy, kịp thời mà cần phải có thái độ tỉ mỉ, thận trọng, chính xác. Nhanh nhạy nhưng không hấp tấp, bình tĩnh nhưng không chậm chạp, tỉ mỉ nhưng không lề mề, kịp thời nhưng không cẩu thả, đó chính là tác phong làm báo có trách nhiệm xã hội của nhà báo trong thời đại công nghệ số.
Nhưng không chỉ có vậy, trước mớ thông tin hỗn độn trên không gian mạng xã hội và trước các luồng thông tin đa chiều trong cuộc sống hiện đại, điều cần có của nhà báo hiện nay là phải luôn tỉnh táo, sáng suốt, nhân văn trong việc tiếp cận, khai thác, thẩm định nguồn tin và cung cấp, sử dụng thông tin. Tỉnh táo, sáng suốt để phát hiện, phân biệt được thông tin đúng – sai, thật – giả, chính – tà, hay – dở, tốt – xấu. Nhân văn để lựa chọn cách đưa tin phù hợp, cũng như cần cân nhắc mức độ, liều lượng nội dung thông tin mang lại lợi ích tối đa cho công chúng, xã hội và đất nước. Vị thế xã hội mang lại niềm vui, niềm tự hào cao cả cho những người làm báo. Nhưng tính chất, đặc điểm thông tin trên báo chí và bối cảnh thời đại công nghệ thông tin bùng nổ như hiện nay cũng đặt ra yêu cầu và đòi hỏi mỗi nhà báo phải thường xuyên, bền bỉ rèn luyện, trau dồi, bồi đắp, đề cao trách nhiệm xã hội của mình đối với từng con chữ, số liệu, bức ảnh, thước phim, khuôn hình… trên các phương tiện thông tin đại chúng. Nếu hiểu “trách nhiệm” là ý thức đầy đủ về phận sự của mình cũng như phần việc của mình phải đảm đương, gánh vác, thực hiện; thì trách nhiệm của nhà báo hiện nay không chỉ dừng lại ở việc coi trọng nghề báo, mà cần thể hiện ở sự dấn thân, cống hiến hết mình, sẵn sàng hy sinh lợi ích cá nhân nhỏ nhoi và biết vượt qua những cám dỗ đời thường, cạm bẫy “tiền tài danh vọng” để giữ gìn và ngày càng làm đẹp thêm vị thế, uy tín, danh dự nghề báo và nhà báo.

Thiện Văn