Nhà văn Nguyên Ngọc

Thứ ba - 22/11/2022 15:24
Nhà văn Nguyên Ngọc tên thật là Nguyễn Văn Báu sinh ngày 5.9.1932 quê ở xã Bình Triều, huyện Thăng Bình, tỉnh Quảng Nam. Ông là một trong những gương mặt tiêu biểu của nền văn học Việt Nam đương đại và từng là một trong những nhà lãnh đạo của Hội Nhà văn Việt Nam, Báo Văn Nghệ. Nhân kỷ niệm mừng sinh nhật 90 tuổi của nhà văn Nguyên Ngọc, Vanvn.vn xin trân trọng giới thiệu lại bài viết của nhà phê bình văn học Lại Nguyên Ân về ông.
111
Nhà văn Nguyên Ngọc

Còn nhớ, chừng vài chục năm trước, tôi có những lần chuyện trò với một họa sĩ đã từng hành nghề đắp mặt nạ để lưu lấy khuôn mặt người, nên hay có nhận xét về kiểu loại những khuôn mặt đáng chú ý. Có hôm nhân nói về nhà văn Nguyên Ngọc (lúc ấy ông đang là Tổng biên tập tuần báo Văn Nghệ của Hội Nhà văn Việt Nam), anh ấy nhận xét: Ông Ngọc có khuôn mặt trẻ, trẻ thơ, thậm chí trẻ con, như là không bao giờ già!

Tôi thoáng nhớ tới nhận xét ấy khi nghĩ về anh Ngọc, đường văn của anh, tiến triển tư tưởng và hoạt động văn hóa, xã hội của anh.

Nét thứ nhất ở Nguyên Ngọc là vai trò nhà văn; một nhà văn đa năng, sáng tác  thành công trong nhiều thể tài văn xuôi, hư cấu và phi hư cấu, tự sự và nghị luận, lại cũng có đóng góp đáng kể trong hoạt động dịch thuật.

Vào đời là người lính, anh sớm được giao làm báo, từ đấy tập viết văn. Nếu ai được đọc một vài trang truyện ký của tác giả này trước 1954, hẳn sẽ nói đó là thứ văn minh họa, dễ dãi trong nhìn người nhìn việc.

Thực ra công chúng chỉ biết đến tên tuổi nhà văn Nguyên Ngọc kể từ tiểu thuyết “Đất nước đứng lên” (1955).

Tác giả được giao đề tài viết thành tích anh hùng chiến sĩ, đã cho phép mình thoát cái khung khổ truyện ký gò bó để phóng bút thành tiểu thuyết. Ở tác phẩm này, nay nhìn lại sẽ dễ thấy tính minh họa biểu hiện lộ liễu. Song ít ra vẫn còn một điểm ghi nhận được, ấy là sự lựa chọn, sáng tạo trong phong cách ngôn ngữ. Viết bằng tiếng Việt câu chuyện những con người thuộc các sắc tộc Tây Nguyên mà tiếng Việt không là bản ngữ, tác giả đã tạo ra một giọng kể cùng các giọng nói tiếng Việt theo lối thơ ngây, có khi ngờ nghệch, ngồ ngộ, nhưng bao giờ cũng chất phác, chân chất.

Phong cách ngôn ngữ thơ ngây sẽ còn được Nguyên Ngọc vận dụng thành công trong các tập truyện “Rẻo cao” (1962) viết về vùng cao Tây Bắc, và “Rừng xà-nu” (1969) cũng viết về vùng núi Tây Nguyên.

Các bạn văn cùng thời với ông ở tạp chí Văn Nghệ Quân Đội từng nhận xét: bên cạnh ngòi bút viết truyện ở Nguyên Ngọc còn một ngòi bút nghị luận, chính luận. Ngay trong văn xuôi, bên cạnh phong cách thơ ngây trữ tình, ông còn tìm tòi viết truyện trong phong cách suy tư, cật vấn các vấn đề đời sống hiện tại. Truyện “Mạch nước ngầm” (1959) viết về công trường xây dựng trên miền Bắc, đã làm nhói lên những câu hỏi ngờ vực mở ngỏ về con người, ngay ở lớp cán bộ, sĩ quan.

Luồng dư luận cứng rắn đã kịp lên tiếng chất vấn tác giả, trước lúc Nguyên Ngọc lên đường vào Nam, trở lại vùng Liên khu V, rồi xuất hiện trên báo chí miền Bắc với bút danh mới: Nguyễn Trung Thành, với nhiều truyện ngắn, bút ký, nổi tiếng nhất là bút ký “Đường chúng ta đi” (1965) kêu gọi giục giã bạn trẻ đương thời lên đường vô Nam “chống Mỹ cứu nước”.

Dòng viết về chiến tranh ở Nguyên Ngọc dường như tạm dừng ở tiểu thuyết “Đất Quảng” tập 1 (1971). Tác giả trở ra Bắc, là sĩ quan (hàm đại tá), được xem là cán bộ nguồn để cơ cấu cho các bộ máy lãnh đạo, như Phó Tổng biên tập tạp chí “Văn nghệ Quân đội”, đại biểu Quốc hội (1976-1980), Bí thư Đảng đoàn Hội Nhà văn VN, Phó Tổng thư ký Hội Nhà văn VN (khóa 2), Ủy viên Ban chấp hành Hội Nhà văn VN khóa 3 (1983-1989), khóa 4 (1989-1995).

Từ cuối những năm 1970, trước giới nhà văn và công chúng dần dần hiện diện rõ rệt một Nguyên Ngọc trong vai trò cán bộ lãnh đạo báo chí văn nghệ. Nổi bật nhất là vai trò Tổng biên tập tuần báo Văn Nghệ những năm cao trào Đổi mới (1987-1989).

Nhưng trước đó, Nguyên Ngọc đã rơi vào một tai nạn văn chương, do bản đề dẫn anh viết và đọc tại hội nghị nhà văn đảng viên (10.3.1979), tuy chủ yếu nói theo diễn ngôn quy ước thời bao cấp về nền văn nghệ bao cấp hậu chiến, nhưng cũng đụng tới vài nhược điểm của nó (tình trạng “có sách mới in ra mà không có tác phẩm”, người viết bối rối, thiếu niềm tin; lý luận phê bình thô thiển kéo dài, “hạ thấp văn học xuống thành một sự sao chép hiện thực, coi giá trị văn học cao nhất là làm sao cố sao chép cho đúng nguyên hiện thực”), làm phật ý một vài lãnh đạo cấp cao.

Lúc này đang có sự tranh chấp ngấm ngầm giữa những quan chức từ chiến trường ra với những quan chức vẫn yên vị ở hậu phương; Nguyên Ngọc chưa phải cán bộ cấp cao, chỉ nằm trong số những nhân sự dưới quyền các quan chức đang giành nhau quyền thế.

Có lẽ sự thất thế của ông là do không đủ mềm mại hạ mình trước sự cao ngạo của vài quan chức cấp cao.

Song chính vấp váp trong môi trường quan liêu lại khiến Nguyên Ngọc có dịp nhìn sâu hơn vào cơ chế bao cấp, nhận ra những nhược điểm căn bản của nó.

Vì vậy, khi công cuộc đổi mới được đảng cầm quyền phát động (1986), ông được số khá đông trong giới nhà văn ủng hộ đảm nhận vị trí Tổng biên tập tuần báo Văn Nghệ.

Dưới sự điều hành của ông, báo “Văn Nghệ” trở thành một diễn đàn lớn, có uy tín lớn của công cuộc đổi mới, tập hợp được đông đảo nhà văn, nhà báo, văn nghệ sĩ, tích cực cổ vũ tư tưởng đổi mới tư duy, đổi mới hành động, ủng hộ việc đảng cầm quyền chuyển nền kinh tế chỉ huy quan liêu bao cấp sang kinh tế hàng hóa thị trường; đồng thời cũng khơi lại việc thảo luận các vấn đề văn nghệ cốt thiết, qua đó, giới nhà văn tỏ rõ ý muốn tiết giảm việc “sáng tác phục vụ chính trị”, khẳng định quyền tự do sáng tác, thực chất là đòi lại những điều kiện hoạt động văn nghệ thông thường nhưng đã bị xóa bỏ suốt thời bao cấp.

Dưới thời Tổng biên tập Nguyên Ngọc, tuần báo Văn Nghệ giành được sự quan tâm chưa từng có của độc giả, được đánh giá là một trong vài ba tờ báo sáng giá nhất ở vài năm cao trào đổi mới; đây là một vinh quang không thể lặp lại.

Dưới thời Tổng biên tập Nguyên Ngọc, báo Văn Nghệ đã phát hiện được những tài năng văn học lớn (Nguyễn Huy Thiệp, Phạm Thị Hoài, Bảo Ninh, v.v.), thúc đẩy văn học bao cấp đóng kín chuyển sang văn học hậu bao cấp cởi mở hơn, tiếp cận dần dần hướng đi của các nền văn học đương đại bên ngoài.

Những đấu tranh về phương hướng đổi mới ở cấp cao diễn ra đồng thời với những tranh chấp trong giới quan chức văn hóa-tư tưởng, đã dẫn tới việc Nguyên Ngọc bị buộc thôi chức Tổng biên tập báo Văn Nghệ (1989).

Nhưng vai trò quan chức văn nghệ của Nguyên Ngọc còn kéo dài đến đầu năm 1995, khi ông vẫn còn là Ủy viên Ban Chấp hành Hội Nhà văn VN khóa 4 (1989-1995).

Từ những năm 1990, nhất là từ đầu thế kỷ XXI, trước công chúng ngày càng rõ Nguyên Ngọc như một trí thức dấn thân, một tiếng nói phản biện chân thành.

Lúc này, Nguyên Ngọc có thời gian cho mình nhiều hơn.

Ông tham gia việc chuyển thể tiểu thuyết “Đất nước đứng lên” sang màn ảnh; ông tham dự những chuyến đi tìm dấu tích con đường đưa vũ khí vào Nam bằng đường biển và có tập ký sự “Có một con đường mòn trên biển Đông” (2000).

Ông có nhiều dịp trở lại xứ Quảng quê hương, trở lại đất Tây Nguyên núi rừng trùng điệp khi xưa, chứng kiến cuộc di dân ồ ạt đang đổ về đây. Ông tận mắt thấy rừng già ngàn năm bị phá bỏ làm dâu tằm, cà phê, bị đào xới để khai mỏ, bị san lấp làm thủy điện, gây ô nhiễm từ rừng núi xuống đồng bằng. Ông tận mắt thấy thế giới vẹn nguyên bản sắc của các tộc người Tây Nguyên bị thu hẹp, đứng trước nguy cơ bị hủy hoại, tan rã.

Ở Nguyên Ngọc, bản năng nhạy cảm của nhà văn như đã làm liền mạch cái tinh thần trách nhiệm của người cán bộ tuyên huấn có bản lĩnh tương đối độc lập khi xưa với sự phản tỉnh giàu suy tư của người trí thức dấn thân hôm nay.

Những điều ông chứng kiến luôn luôn thôi thúc sự suy nghĩ, đào sâu tìm tòi phân tích, đúc rút thái độ và phương châm hành động.

Đụng chạm một Tây Nguyên đang đổi thay nguy hiểm, ông tìm đọc lại dịch lại những công trình khảo cứu dân tộc học Tây Nguyên của các học giả Pháp, nhận ra triết lý sống tự nhiên nhân bản của những tộc người miền núi mà khi xưa ông đã kể về họ bằng thứ ngôn ngữ chất phác thơ ngây, cũng phần nào là hệ quả cái nhìn đơn giản hóa về họ hồi ấy nơi ông.

Đụng chạm những rối rắm của công việc điều hành và duy trì một đại học, ông tìm hiểu và nhận ra những khủng hoảng ở một nền giáo dục thiếu triết lý sáng rõ.

Đụng chạm những phân hóa gia tăng trong giới nhà văn, ông tự ôn lại phần “bảo thủ” hồi trước (cứ đứng nguyên trong cái “hội” bao cấp này mà viết ủng hộ cuộc đổi mới cũng được chớ sao!), đi tới ý tưởng mới: “Văn học và nhà văn không là công cụ của ai hết!”, chỉ khuyến nghị đồng nghiệp cầm bút cùng xây dựng nền văn học tiếng Việt tự do nhân bản.

Đụng chạm những tranh cãi bất tận trong các giới về con đường phát triển đất nước, ông tìm hiểu lại các bậc tiền bối đầu thế kỷ XX và tìm thấy ở tư tưởng Phan Châu Trinh (1872-1926) một lý giải, một kiến giải khả thủ, tuy đã bị hạ thấp và xa lánh suốt một thế kỷ.

Phan Châu Trinh đặt vấn đề phát triển đất nước chứ không phải bằng mọi giá giành độc lập; độc lập chỉ có ý nghĩa khi dân tộc mình phát triển được bằng người.

Nguyên Ngọc tin rằng tư tưởng đó của Phan Châu Trinh vẫn còn nguyên ý nghĩa chỉ đường cho người Việt hiện tại.

Năm nay đã ở tuổi 85, sức vóc không còn đủ săn chắc, nhưng tinh thần, chí khí Nguyên Ngọc vẫn mạnh mẽ, dứt khoát.

Phần khá đông trong giới nhà văn Việt Nam vẫn nhìn về Nguyên Ngọc như một người Anh Cả đáng tin cậy.

Phần khá đông trong giới trí thức Việt Nam vẫn nhìn về Nguyên Ngọc như một tấm gương dấn thân can đảm.

Nguyên Ngọc là niềm tin, niềm tự hào của chúng tôi.

18/10/2017

LẠI NGUYÊN ÂN
Nguồn Vanvn.vn

 

Tổng số điểm của bài viết là: 0 trong 0 đánh giá

Click để đánh giá bài viết

  Ý kiến bạn đọc

THƯ VIỆN ẢNH ĐẸP
9e931db13ff3e3adbae2.jpg eef9d3a2f1e02dbe74f1.jpg ac94b8a49de641b818f7.jpg ae0f6bdb499995c7cc88.jpg 895e11f733b5efebb6a4.jpg 27c48a2ea86c74322d7d-1.jpg f7b945c06782bbdce293.jpg 0f6e3f741c36c0689927.jpg c23927250467d8398176.jpg 906029e10ba3d7fd8eb2.jpg 32b8e242c0001c5e4511-1.jpg f774eba794e548bb11f4.jpg 7a0a8baca9ee75b02cff.jpg dcd1d242f0002c5e7511.jpg 23289506b7446b1a3255.jpg 66d134e644a498fac1b5-1.jpg 8a334df96fbbb3e5eaaa.jpg ec1643b261f0bdaee4e1.jpg 75528951ab13774d2e02.jpg 740f0438267afa24a36b.jpg ea6a58024d7f8c21d56e-1-1.jpg 4f0be64af33732696b26-1.jpg b673068913f4d2aa8be5-1.jpg 1d4bb15da420657e3c31-1.jpg 35021b9c0ee1cfbf96f0-1.jpg ffc69024855944071d48-1.jpg 87e8e87cfd013c5f6510-1.jpg f7a58a679f1a5e44070b-1.jpg 5b9e981a8d674c391576-1.jpg dfefc79bd2e613b84af7-1.jpg 02ac9b4b8e364f681627-1.jpg 142989b99cc45d9a04d5-1.jpg fe3d1d75bf087e562719.jpg 94d3461b53669238cb77-1.jpg f38c46ee539392cdcb82-1.jpg 7f5885f9908451da0895-1.jpg e5c4472a52579309ca46-1.jpg 3b20a26fb712764c2f03-1.jpg 0506885d9d205c7e0531-1.jpg 1389b67fa302625c3b13-1.jpg f69297bc83c1429f1bd0-1.jpg 33f61d080875c92b9064-1.jpg e71f3a932feeeeb0b7ff-1.jpg 3b4258344c498d17d458-2-1.jpg aecc18440d39cc679528-1.jpg 01b53b002e7def23b66c-1.jpg 7536f22be75626087f47-1.jpg f87058784d058c5bd514-1.jpg 48dd535d4620877ede31-1.jpg 0905f0a2572f9c71c53e.jpg 2799f500528d99d3c09c-1.jpg 0b4698843f09f457ad18.jpg d5502603818e4ad0139f.jpg c364cdd36a5ea100f84f.jpg 4126eb8e4c03875dde12.jpg 35b9c64f61c2aa9cf3d3.jpg eb2c4421e0ac2bf272bd.jpg cd43fd4859c5929bcbd4-1.jpg a7896047c7ca0c9455db.jpg 370c09e6ae6b65353c7a.jpg 3b96701bd7961cc84587.jpg f369334897c55c9b05d4.jpg d203ce4d69c0a29efbd1.jpg b91ad73673bbb8e5e1aa-1.jpg 520c873d23b0e8eeb1a1.jpg 8f815695f21839466009.jpg d9977394d7191c474508.jpg b94a739fd4121f4c4603.jpg IMG-8020-1.jpg IMG-8014-1.jpg IMG-8021-1.jpg IMG-8007-1.jpg IMG-8017-1.jpg IMG-8018-2.jpg IMG-8016-1.jpg IMG-8013-1.jpg IMG-8015-1.jpg IMG-5512.jpg IMG-5489-1.jpg IMG-5516.jpg IMG-5498.jpg IMG-5504.jpg IMG-5510.jpg IMG-5515.jpg IMG-5497.jpg IMG-5529.jpg IMG-5503.jpg IMG-5509.jpg IMG-5514.jpg IMG-5494.jpg IMG-5518.jpg IMG-5501.jpg IMG-5507.jpg IMG-5513.jpg IMG-5493.jpg IMG-5517.jpg IMG-5500.jpg IMG-5505.jpg TS9-3865-1.jpg TS9-3931-2.jpg
  • Đang truy cập16
  • Hôm nay2,035
  • Tháng hiện tại63,915
  • Tổng lượt truy cập2,347,721
Bạn đã không sử dụng Site, Bấm vào đây để duy trì trạng thái đăng nhập. Thời gian chờ: 60 giây