Đặt câu hỏi trong phỏng vấn và tọa đàm truyền hình
Thứ năm - 04/06/2020 07:40
Để có một cuộc phóng vấn hay cuộc trò chuyện hấp dẫn trong chương trình tọa đàm, chúng ta cần có những câu hỏi tốt cho nhân vật của mình.Vậy thế nào là câu hỏi tốt?
Với phỏng vấn truyền hình, hình ảnh, âm thanh giúp khán giả thấy được thái độ của người trả lời và bối cảnh diễn ra cuộc phỏng vấn
Thành bại của chương trình talkshow
Một trong những kỹ năng quan trọng của người phỏng vấn và dẫn chương trình tọa đàm (Talkshow) là nghiên cứu kỹ chủ đề và nhân vật. Qua đó giúp chủ đề cuộc phỏng vấn được làm hẹp hết mức, đi vào trọng tâm của câu chuyện. Nói như nhà báo Mỹ Terry Anzus: “Truyền hình là một cuộc trò chuyện phóng to”. Ví dụ, trong thời điểm hiện nay khi cả nước đang tập trung phòng, chống dịch Covid-l9 các chủ đề cần được làm hẹp lại như: Trang thiết bị y tế dành cho đội ngũ y bác sĩ; Các biện pháp tránh lây chéo trong bệnh viện; Bệnh viện dã chiến ở Hà Nội...
Về nhân vật phỏng vấn và tọa đàm cần mời đúng nhân vật. Dựạ vào trọng tâm (Focus) của cuộc phỏng vấn hay tọa đàm, chúng ta cần mời nhân vật đúng với chủ đề. Ví dụ, chủ đề bệnh viện dã chiến tại Hà Nội cần mời Giám đốc Sở Y tế Hà Nội, hoặc có thể thay nhân vật là Phó giám đốc Sở có chuyên môn. Còn với chủ đề tránh lây chéo trong cộng đồng, phóng viên cần mời một chuyên gia y tế và một nhà quản lý có uy tín giàu kinh nghiệm của đất nước. Hai yếu tố chủ đề và khách mời sẽ quyết định sự thành bại trong phỏng vấn và tọa đàm. Đồng thời, sẽ quyết định các câu hỏi phỏng vấn trong chương trình talkshow. Khi đã hiểu rõ chủ đề và nhân vật, nhà báo có thể tạo ra được hệ thống các câu hỏi dự kiến cho nhân vật.
Tọa đàm Chung tay thực hiện công tác dân số trong tình hình mới do Báo Thái Bình tổ chức ngày 22/12/2018. Ảnh: TL
Các dạng câu hỏi phỏng vấn
Câu hỏi thông tin, câu hỏi này được sử dụng trong trường hợp chương trình muốn có được thông tin ngắn gọn và chính xác từ các nhân vật khách mời. Câu hỏi dạng này có thể là câu hỏi bổ trợ hoặc với mục đích làm chi tiết hóa đề tài khi làm tin, phóng sự và cả phim tài liệu và tất nhiên cả phỏng vấn, tọa đàm. Ví dụ, có bao nhiêu người cần phải tái định cư thưa bà?
Nói theo cách khảo câu hỏi thông tin là câu hỏi cụ thể, chi tiết khiến nhân vật phải trả lời chính xác và không xa rời cuộc phỏng vấn. Câu hỏi thông tin là câu hỏi “định lượng” không phải là câu hỏi định tính.
Khi làm phim về sự ra mắt tập đoàn công nghiệp xây dựng Việt Nam có nòng cốt là Tổng công ty Sông Đà - một tổng công ty đừng để… đất nước trong xây dựng các công trình thủy điện cùng 5 tổng công ty Lilama, Licogi, Coma, Dic, Tổng công ty sông Hồng, tôi đã sử dụng một số câu hỏi thông tin để phỏng vấn.
Sau khi đọc và nghìên cứu tài liệu tôi đã đặt câu hỏi cho Phó Thủ tướng Hoàng Trung Hải (năm 2010) như sau: “3 tỷ đô la giá trị tài sản, 81 ngàn lao động của Tập đoàn công nghiệp xây dựng Việt Nam, con số đó có ý nghĩa như thế nào thưa Phó Thủ tướng?” và việc quản lý một tập đoàn kinh tế chưa từng có trong lịch sử của đất nước sẽ được thực hiện như thế nào, thưa Phó Thủ tướng?
Trong thực tế nhiều nhà báo bị ám ảnh bởi câu hỏi “lớn” nên làm nhân vật rất khó trả lời, khiến khách mời trả lời chung chung, khó sử dụng. Vậy câu hỏi đặt ra làm sao có được câu hỏi thông tin?
Để có được câu hỏi thông tin cần nhớ “công thức đặt câu hỏi” là: Cái gì, việc gì (What) đã hoặc đang xảy ra? Tại sao, vì sao (Why) lại như vậy? Việc xảy ra khi nào, thời điểm nào (When)? Ai (Who) là người bị ảnh hưởng, Ai là thủ phạm của việc này? Sự việc xảy ra ở đâu (Where)? sự việc diễn ra như thế nào (How)?
Trong tác nghiệp, phóng vìên càng đưa ra nhiều câu hỏi “thông tin” sẽ nhận được nhiều thông tin để làm phong phú hơn tác phẩm truyền hình.
Câu hỏi chỉ có duy nhất một ý, câu hỏi phỏng vấn chỉ nên có duy nhất một ý. Sẽ khó cho nhân vật khi trong câu hỏi của phóng viên gồm hai, ba ý. Nhân vật sẽ không biết trả lời ý nào trước, ý nào sau và họ sẽ có xu hướng quên đi ý còn lại của phóng viên.
Ví dụ, đám cháy bùng phát vào khi nào, ông cho biết nguyên nhân của đám cháy? hay ai là người báo cho cảnh sát phòng cháy chữa cháy và sau bao nhiêu phút xe cứu hỏa đến?
Khi đặt những câu hỏi như hai câu hỏi trên, thông thường, thông tin nhận được từ nhân vật sẽ chỉ còn lại một nửa, giảm hiệu quả của câu hỏi.
Biên tập viên Thùy Dương người dẫn chương trình nổi tiếng của Talk Việt Nam đã chia sẻ với tôi, đôi khi chị cũng mắc câu hỏi có 2 ý và thường phải đặt lại câu hỏi vì nhân vật quên mất ý thứ hai. Xin đừng mắc bệnh “vĩ đại” trong khi đặt câu hỏi!
Câu hỏi “sốc” , trong cuộc sống, bạn sẽ rất thích thú khi nói chuyện với một người biết nêu vấn đề và biết đặt những câu hỏi thú vị. “Ông hoàng phỏng vấn” Larry King, một nhà báo Mỹ đã đúc kết lại cuộc đời gần nửa thế kỷ dẫn và phỏng vấn các nhân vật nổi tiếng của thế giới trong các chương trình truyền hình, câu hỏi hay nhất mọi thời đại là: Why tại sao, vì sao?
Câu hỏi khiêu khích (câu hỏi sốc), ngầm ý một điều gì đó khiến khách mời sẽ tán thành hoặc phản đối một cách hết sức tự nhiên, sinh động; Dạng câu hỏi này có thể buộc khách mời phải có lập trường rõ ràng và làm cho cuộc phỏng vấn thêm kịch tính.
Như câu hỏi trong một phóng sự tôi phỏng vấn nhà báo Nguyễn Công Khế năm 1995: Có ý kiến cho rằng: “Báo Thanh Niên tổ chức Cúp bóng đá U22 là nhằm khuếch trương tờ báo của mình”. Với tư cách là Tổng Biên tập, ông nghĩ sao về ý kiến này?
Để đặt những câu hỏi khiêu khích cần nghiên cứu kỹ lưỡng về vấn đề, chủ đề của cuộc phỏng vấn. Chỉ có nghiên cứu kỹ chủ đề, phóng viên mới có khả năng đặt ra những câu hỏi “khiêu khích” nhân vật của mình.
Câu hỏi khiêu khích là câu hỏi tìm ra được mâu thuẫn nội tại của chủ đề. Câu hỏi khiêu khích đôi khi là mâu thuẫn của chính khách mời mà phóng viên phát hiện trong quá trình thu thập thông tin và trong chính cuộc phỏng vấn.
Khi tác nghiệp tại hiện trường, phóng viên cần quan sát, trò chuyện với những người liên quan, người chứng kiến. Câu hỏi thông tin sẽ xuất hiện tại hiện trường. Khi phỏng vấn còn luôn lắng nghe đối tượng nội dung lời của đối tượng đó nói lên một câu hỏi khác. Ngoài ra phải chuẩn bị nhưng câu hỏi phụ để làm rõ câu hỏi chính. Đặc biệt đối với những cuộc phỏng vấn nói về những hạn chế, tiêu cực đối tượng hay trả lời loanh quanh, chung chung, né tránh. Gặp trường hợp này bạn phải nhắc đi nhắc lại câu hỏi. Khi đối tượng trả lời không đúng trọng tâm câu hỏi bạn phải lái cho họ trả lời đúng câu hỏi của mình.
Câu hỏi đúng tầm, có đồng nghiệp thắc mắc: Khi gặp đối tượng khó tính, họ không có thiện chí hợp tác với báo chí, nhà báo phải làm gì để họ trả lời phỏng vấn. Tôi chia sẻ, đây là một ca khó! Tuy nhiên, nhà báo cần phải thuyết phục nhân vật của mình. Hãy cho nhân vật biết mục đích của cuộc phỏng vấn. Rằng nhà báo đang cần sự thật khách quan cho vấn đề mọi người đang quan tâm. Cũng nên giải thích cuộc phỏng vấn sẽ mang lại lợi ích cho xã hội, địa phương, doanh nghiệp và người dân. Ngoài ra nhà báo còn phải đặt được những câu hỏi đúng “tầm” của nhân vật. Tầm ở đây cần được hiểu là vị trí công tác, uy tín thật của nhân vật, kiến thức thật của nhân vật. Bên cạnh đó, nhà báo cũng cần có “tầm” trong giao tiếp, tác nghiệp. Điều này được thể hiện bằng ý thức trong xây dựng uy tín, thương hiệu của chính nhà báo. Nếu có uy tín bạn sẽ dễ dàng thuyết phục nhân vật trả lời các câu hỏi mà bạn muốn hỏi...
Đúng như nhà triết học Vôn te nói: “Đừng đánh giá con người qua cách trả lời. Hãy đánh giá qua câu hỏi của anh ta” .
