Chuyển đổi số: thời cơ và thách thức đối với các cơ quan báo chí
Thứ hai - 19/08/2024 16:36
Chuyển đổi số (CĐS) là quá trình sử dụng công nghệ số để thay đổi các khía cạnh của một tổ chức, lĩnh vực. Quá trình này không chỉ liên quan đến việc áp dụng công nghệ mới mà còn bao gồm sự thay đổi về tư duy, cách tiếp cận và chiến lược của tổ chức trong việc vận hành, quản lý và cung cấp dịch vụ hoặc sản phẩm.
CĐS có thể bao gồm: Tự động hóa quy trình (Sử dụng các công nghệ như trí tuệ nhân tạo (AI), học máy (Machine Learning) và các hệ thống tự động hóa để giảm thiểu công việc thủ công, tăng hiệu quả và giảm sai sót); Phân tích dữ liệu (Sử dụng các công cụ và nền tảng để thu thập, phân tích và sử dụng dữ liệu một cách thông minh, giúp đưa ra quyết định dựa trên dữ liệu thực tế); Cải thiện trải nghiệm khách hàng (Sử dụng các kênh kỹ thuật số để tương tác với khách hàng, cung cấp dịch vụ cá nhân hóa, và cải thiện sự hài lòng của khách hàng); Đổi mới sản phẩm và dịch vụ (Sử dụng công nghệ số để phát triển các sản phẩm và dịch vụ mới, hoặc cải tiến các sản phẩm hiện có); Thay đổi mô hình kinh doanh (Tạo ra các mô hình kinh doanh mới dựa trên nền tảng số, chẳng hạn như chuyển từ mô hình bán hàng truyền thống sang mô hình kinh doanh trực tuyến).
Trong bối cảnh bùng nổ thông tin và sự phát triển nhanh chóng của công nghệ, CĐS không chỉ là một nhu cầu mà còn là một đòi hỏi tất yếu đối với ngành báo chí. Các cơ quan báo chí phải thay đổi tư duy, đầu tư nguồn lực con người và công nghệ để thực hiện quá trình CĐS một cách linh hoạt và thực tế nhằm tận dụng tối đa những lợi ích mà CĐS mang lại, từ việc tăng khả năng tiếp cận độc giả, đến nâng cao chất lượng nội dung; cung cấp khả năng tương tác và tham gia cho người đọc; tăng hiệu quả hoạt động bằng cách tự động hóa các quy trình sản xuất và phân phối nội dung; tạo ra các mô hình kinh doanh mới (như quảng cáo trực tuyến, hội viên trả phí,...).
Thực chất của báo chí CĐS là việc ứng dụng công nghệ hiện đại vào các tòa soạn, giúp hệ sinh thái báo chí được bồi đắp thêm những tính năng ưu việt, nâng cao chất lượng và hiệu quả của truyền thông.
Ở Việt Nam, CĐS thực sự rõ nét khi đại dịch Covid hoành hành. Thói quen đọc báo in, xem tin tức truyền hình dần được chuyển sang việc lướt web trên nhiều nền tảng mạng xã hội như Facebook, Zalo, Youtube, WhatsApp. Trước xu thế này, các cơ quan truyền thông, báo chí đã khai thác nền tảng công nghệ mạng xã hội, ứng dụng công nghệ số, ứng dụng AI, Chatbot, ChatGPT vào tất cả các quy trình, hoạt động của báo chí, từ sản xuất, phân phối đến tiêu thụ nội dung để giữ chân và phát triển tệp độc giả, khán giả.
Theo Bộ Thông tin và Truyền thông, đại bộ phận các cơ quan báo chí cả nước đã hoạt động trên mạng internet, trong đó, có cả báo điện tử và tạp chí điện tử. Kết quả đáng chú ý của quá trình CĐS trong lĩnh vực báo chí là sự ra đời của các mô hình truyền thông mới như: Báo chí di động, Tòa soạn hội tụ, Báo chí mạng xã hội, Báo chí đa nền tảng, Báo chí đa phương tiện. Nhiều tờ báo in, chương trình phát thanh và truyền hình đã chuyển sang sử dụng nền tảng internet.
Sự tiến bộ trong công nghệ kỹ thuật hiện đại đã cho phép nhà báo sáng tạo thêm nhiều hình thức truyền thông hấp dẫn như podcast, video, Megastory, infographics, long form, data journalism, media, lens,... CĐS báo chí cũng đã thúc đẩy việc thay đổi phương thức quản trị nội bộ của tòa soạn, quản trị quy trình xuất bản, quản trị dữ liệu, quản trị tương tác công chúng, dựa trên việc ứng dụng các phần mềm kỹ thuật số tiên tiến.
Đặc biệt, vào tháng 5/2018, Google đã giới thiệu một trợ lý ảo có khả năng nói chuyện giống như con người và linh hoạt trong việc ứng phó với các tình huống bất ngờ trong cuộc trò chuyện. Sự ra đời của trợ lý ảo này đã nhanh chóng lan rộng và được áp dụng rộng rãi tại các tòa soạn trên toàn cầu, từ các cơ quan báo chí hàng đầu ở Anh, Pháp, Mỹ, Đức, Italy, Nhật Bản, Trung Quốc, Hàn Quốc cho đến các quốc gia đang phát triển như Brazil, Argentina và Việt Nam.
Đến nay, Việt Nam có hai cơ quan báo chí đã bước đầu khẳng định thành công trong quá trình CĐS là Báo điện tử của Thông tấn xã Việt Nam (VietnamPlus) và VnExpress.
VietnamPlus đã sớm khai thác sử dụng tự động hóa và trí tuệ nhân tạo vào việc sản xuất các sản phẩm báo chí như Infogram, Flourish (sản xuất infographics), Wochit (sản xuất video), Vbee (biến văn bản thành giọng nói - text to speech), công cụ xác thực thông tin (fact-check)… Năm 2018, VietnamPlus đã trở thành cơ quan báo chí chính thống đầu tiên sử dụng Chatbot, AI để tương tác với độc giả. Hiện tại, VietnamPlus cũng đang hợp tác với Taboola, công ty Native Ads hàng đầu thế giới, để áp dụng công nghệ tòa soạn thông minh, tự động giới thiệu tin tức cho độc giả dựa trên hành vi của chính người dùng, tiến tới cho phép người dùng tự cá nhân hóa trang tin. VietnamPlus cũng nghiên cứu khả năng hợp tác với các công ty gamefi nhằm thử nghiệm nền tảng hội thảo thông minh Metaverse, sử dụng công nghệ thực tế tăng cường (VR, AR) để phát triển sản phẩm cũng như hình thức kinh doanh mới của tòa soạn; ứng dụng công nghệ tìm kiếm bằng giọng nói thông qua trợ lý ảo...
Năm 2006, VnExpress là một trong những tờ báo đầu tiên tại Việt Nam ra mắt phiên bản website. Sau đó, VnExpress tiếp tục phát triển các nền tảng số khác, bao gồm ứng dụng di động, mạng xã hội,... Cho đến thời điểm hiện tại, trang báo này vẫn trụ vững top 1 trong những Nhà xuất bản Tin tức & Truyền thông tại Việt Nam (theo báo cáo của Similarweb). Theo số liệu từ Similarweb, trong tháng 07.2023, số lượt truy cập của VnExpress gần 140 triệu, tăng 10,87% so với tháng trước. Trong đó, nhóm tuổi truy cập nhiều nhất là 18 – 24, cho thấy VnExpress đang dần thu hút được các độc giả trẻ tuổi nhờ vào những thay đổi tích cực trong quá trình chuyển mình với thời cuộc.
Một trong những yếu tố quan trọng giúp VnExpress thành công trong chuyển đổi số là việc đầu tư mạnh mẽ vào công nghệ. Tòa soạn này tích cực xây dựng đội ngũ kỹ sư giỏi, có kinh nghiệm trong lĩnh vực phát triển web và ứng dụng di động. Đồng thời phát triển các công nghệ mới, như trí tuệ nhân tạo (AI), để tạo ra nội dung chất lượng cao hơn và tương tác với độc giả tốt hơn. Song song đó, họ cũng thay đổi tư duy của đội ngũ biên tập viên, khuyến khích sự sáng tạo, phù hợp với nhu cầu của độc giả trên nền tảng số. Danh mục của VnExpress cũng xuất hiện các sản phẩm nội dung như Podcasts, Ảnh, Infographics giúp độc giả có thể tùy chọn theo mục đích của mình. Đây chính là một bước tiến lớn để đưa tòa soạn lên nền tảng số.
Cần khẳng định, không nằm ngoài xu thế hội nhập, báo chí đang đứng trước cơ hội rất lớn nhưng đồng thời cũng phải đối diện với thách thức gay gắt trong thời đại truyền thông kỹ thuật số. Đó là phương thức làm báo truyền thống không còn thu hút độc giả như trước đây, phần lớn bạn đọc đọc, nghe, xem qua các phương tiện số, cùng với sự lấn át của truyền thông xã hội; cơ sở vật chất, hạ tầng kỹ thuật chưa đáp ứng yêu cầu, đội ngũ nhân lực, đặt biệt là các kỹ sư công nghệ chưa nhiều, trừ một số tòa soạn có đội ngũ công nghệ đứng sau. Bên cạnh đó, việc phát triển sản phẩm nội dung số, truyền thông số, quảng cáo số còn khó khăn, câu chuyện lợi nhuận quảng cáo về túi các ông lớn Google, Facebook... rồi vấn đề bảo đảm an ninh mạng, chống nạn tin giả; vi phạm bản quyền tràn lan hiện tượng "xào xáo" tin có xu hướng tăng. Nhiều cơ quan báo chí, nhất là báo ngành, báo địa phương gặp khó khăn trong việc xây dựng mô hình tòa soạn hội tụ, cơ quan báo chí đa phương tiện. Ngoài ra, còn khó khăn trong đào tạo đội ngũ biên tập viên dữ liệu, có khả năng biến dữ liệu khô khan thành các sản phẩm đồ họa động, đồ họa tương tác, megastory hấp dẫn bạn đọc trên nền tảng đa phương tiện...
Làm thế nào để thích ứng trước những thay đổi chóng mặt, lại vẫn đảm bảo tính định hướng, tiên phong, nòng cốt của báo chí chính thống? Đây là bài toán chưa có lời giải hoàn hảo, vẫn cần tiếp tục vừa thực hiện vừa rút kinh nghiệm. Song chắc chắn, vấn đề cốt yếu đối với mỗi người làm báo vẫn là bên cạnh việc rèn kỹ năng khai thác sử dụng thành tựu khoa học - công nghệ (ít nhất cần phải biết sử dụng chiếc điện thoại thông minh như một "tòa soạn thu nhỏ"), còn cần tu dưỡng đạo đức nghề nghiệp, nâng cao vốn sống, hiểu biết, vốn nghề, xác định tâm thế dấn thân. Và đặc biệt còn cần có những “lãnh đạo số” với nhận thức và hành động quyết liệt để cơ quan báo chí của mình không bị tụt hậu trước thời cuộc – bởi câu chuyện chính của CĐS ở cơ quan báo chí là có muốn hay không, có dám hay không?