Một nhà văn lặng lẽ

VĨNH BIỆT NHÀ VĂN VĂN BIỂN

Ông sống lặng lẽ và từ giã cõi đời cũng hết sức lặng lẽ nhưng những tác phẩm của ông thì không lặng lẽ chút nào. Tôi muốn nói đến nhà văn Văn Biển, vừa tạ thế hôm 10/9 tại Nha Trang ở tuổi 92.

Văn Biển họ Phạm, sinh năm 1930 tại Mộ Đức, Quảng Ngãi. Ông gọi Thủ tướng Phạm Văn Đồng bằng chú ruột. Quan hệ máu mủ này lại đưa Văn Biển vào con đường văn chương chứ không theo hoạn lộ chốn quan trường. Tôi khá bất ngờ khi nghe Văn Biển kể lại buổi đầu ông đến với văn chương như vậy. Ông tốt nghiệp Đại học Mỏ - Địa chất, về sống cùng nhà với người chú mình đến… 17 năm! Năm 1966, trong Đại hội Anh hùng chiến sĩ thi đua toàn miền Bắc, có một “gương điển hình” đặc sệt nông dân lên báo cáo thành tích. Báo cáo có mấy trang thôi mà đọc mãi không thành. Người đó là Anh hùng Hồ Giáo, đang nuôi bò ở Nông trường Ba Vì.

Nghe chất giọng đặc sệt Quảng Ngãi khi đọc báo cáo thành tích, Thủ tướng Phạm Văn Đồng rất ấn tượng với nhân vật này. Ông đã gặp riêng Hồ Giáo sau đó và nhận đồng hương Quảng Ngãi. Tưởng chỉ có vậy, không ngờ trong bữa cơm sau đó ít lâu với người cháu của mình, tức Phạm Văn Biển, Thủ tướng Phạm Văn Đồng đề nghị: “Hay là Biển lên Ba Vì để viết về anh Hồ Giáo nhỉ?”. Hóa ra lâu nay, dù bận trăm công nghìn việc nhưng Thủ tướng Phạm Văn Đồng vẫn dõi theo đứa cháu ruột của mình không sót một “động thái” nào! Ông biết, Phạm Văn Biển đang theo đuổi giấc mơ văn chương chứ không phải đi tìm quặng trong lòng đất như cái ngành mỏ - địa chất mà cháu mình theo học.

Nghe người chú đề nghị vậy, Văn Biển lặng lẽ xách túi lên Ba Vì. “Tôi ở với anh Giáo 3 tháng liền ngay tại Nông trường Ba Vì. Cùng tuổi với nhau (sinh năm 1930), lại đồng hương Quảng Ngãi và chưa vợ con gì nên chuyện sinh hoạt của chúng tôi khá đơn giản và thuận lợi. Hằng ngày tôi theo chân Giáo ra đồng cỏ, nghe anh ấy kể chuyện nuôi bò. Trong những câu chuyện Giáo kể thì con bê mang số 20 đã ám ảnh tôi. Tôi “chấm” con bê ấy và đeo bám Hồ Giáo cùng “nhân vật” của mình đến cùng. Giáo ít nói, hỏi gì thì trả lời nấy chứ không thuộc dạng hoạt ngôn. Điều đó vừa thuận tiện về độ chính xác của tài liệu mà nhân vật cung cấp nhưng lại bất lợi khi mình không biết gì để hỏi nữa”, Văn Biển kể lại chuyện ông tiếp xúc với Hồ Giáo lần đầu.

Thế rồi Cô bê 20 ra đời sau chuyến thực tế ấy, trở thành tác phẩm “gối đầu giường” của thiếu nhi miền Bắc một thời. Sách kể về một cô bê con bị tật bẩm sinh nhưng nhờ công chăm sóc của anh Hồ Giáo, con bê con ấy không những không bị đèo đẹt mà trái lại trở thành một trong những con bò cho sữa nhiều nhất ở Nông trường Ba Vì. Nhà văn đã hóa thân vào con bê ấy để kể về cuộc đời của nó. Một giọng văn thủ thỉ thù thì làm mê mẩn bao lớp trẻ con. Tác phẩm đã được Trung ương Đoàn TNCS Hồ Chí Minh và Nhà xuất bản Kim Đồng trao giải thưởng đặc biệt năm 1968.

Ngoài Cô bê 20, Văn Biển còn là một kịch tác gia với nhiều đột phá vào thời khắc “đêm trước của đổi mới” mà trong làng kịch nước ta, mỗi khi nhắc đến cái tên Văn Biển, ai cũng nhớ đến ông như: Thành phố con tàu, Chuyện cổ Bát Tràng, Đêm Stockholm… Đặc biệt, tiểu thuyết Que diêm thứ 8 như một lời từ giã của nhà văn với cuộc đời, Văn Biển đã vắt kiệt cùng sức lực để hoàn thành tác phẩm khi ông đã ngấp nghé tuổi 90.

Xin được vĩnh biệt ông - một nhà văn lặng lẽ hiếm thấy!

Nhà văn Văn Biển quê Ðức Tân, Mộ Ðức, Quảng Ngãi. Năm 1954 ông tập kết ra Bắc, tuổi 20 bắt đầu sự nghiệp với ngành địa chất nhưng “lòng say mê văn học không lúc nào nguôi. Cho tới lúc chín muồi thì nhảy qua lĩnh vực văn chương với hai tác phẩm đầu tay: Cô bê 20 - tập văn xuôi viết cho thiếu nhi và Ðêm Stockholm - kịch bản sân khấu. May mắn cả hai đều được dư luận chú ý, Ðêm Stockholm phát trên Ðài Tiếng nói Việt Nam (1963) và sau đó in thành sách” - nhà văn Văn Biển kể lại.

Ðiều thú vị ở Văn Biển là với văn chương ông chỉ chọn đề tài thiếu nhi, dành hết những gì trong trẻo, hồn nhiên, mơ mộng... cho trang văn, mà cũng là cho bạn đọc. Còn với kịch thì lại xông vào những đề tài thời sự, thế sự gai góc. Ðoàn kịch Mimosa (Ðà Lạt, Lâm Ðồng) vừa mới thành lập đang dựng vở Ngộ nhận của ông, nếu có thể sẽ dựng lại vở Chiếc gương chàng ngốc (VTV3 đã dựng và phát sóng). “Cho tới bây giờ tuổi ngoài 80 vẫn còn say đắm với ánh đèn sân khấu như buổi ban đầu” - Văn Biển tâm sự…

(Trần Nhã Thụy)

Nguồn Văn nghệ số 39/2022