Hòn than suốt đời tỏa nhiệt…

Vĩnh biệt nhà văn Võ Khắc Nghiêm

Xuất thân nghề cơ điện mỏ, cả đời gắn bó với vùng than và người thợ mỏ, để rồi khi chuyển sang cầm bút viết văn, Võ Khắc Nghiêm như hòn than luôn cháy hết mình, tỏa ra thứ nhiệt lượng mãnh liệt…

Nhà văn Võ Khắc Nghiêm sinh năm 1942 quê ở huyện Lệ Thủy, tỉnh Quảng Bình. Ông thuộc thế hệ nhà văn, nhà báo đầu tiên của ngành Than và tỉnh Quảng Ninh từ thập niên 60 của thế kỷ 20. Sau khi tốt nghiệp khoa cơ điện mỏ đầu tiên của Trường Trung cấp Kỹ thuật Mỏ, ông về gắn bó với Vùng Than làm cán bộ cơ điện mỏ than Cọc Sáu, nay là Công ty CP Than Cọc Sáu thuộc Tập đoàn Công nghiệp Than - Khoáng sản Việt Nam. Thời bao cấp, với đồng lương ít ỏi, ông còn kiếm thêm bằng “hoa tay” của mình. Không biết đã có bao nhiêu xe máy, tủ lạnh, máy thu hình, radio, cát-set đã được ông sửa chữa, nâng cấp. Nhờ nguồn thu nhập tay trái này mà ông có thể lấy ngắn nuôi dài, yên tâm viết văn.

 Hơn nửa thế kỷ qua, Võ Khắc Nghiêm luôn ý thức rõ trách nhiệm và niềm tự hào của người cầm bút trưởng thành từ một vùng đất giàu đẹp, anh hùng. Nhà văn cho biết: “Tôi may mắn sớm được tiếp cận với nền công nghiệp hiện đại, sống với những người thợ giàu sáng tạo, giàu nhân ái và bất khuất kiên cường. Những câu chuyện, những nhân vật tôi đã khắc họa trong các tác phẩm của mình chỉ phản ánh được một phần nhỏ cuộc sống phong phú, đa dạng của thợ mỏ”. Không chỉ có vậy, nhân vật của Võ Khắc Nghiêm còn công tác ở nhiều ngành quan trọng ở các địa phương trong tỉnh Quảng Ninh như Uông Bí, Vân Đồn, Hạ Long, Bái Tử Long…

 Những năm tháng ở Quảng Ninh đã trang bị cho Võ Khắc Nghiêm không chỉ vốn sống, tri thức mới mà còn nâng tầm nhìn cao rộng hơn. Nhờ vậy, khi động đến những mảng đề tài khác trong cuộc sống, ngòi bút Võ Khắc Nghiêm vẫn dễ dàng “tung hoành”. Trải qua nhiều công việc khác nhau như làm Trưởng Đài phát thanh rồi Phó Giám đôc Trung tâm truyền hình Công nghiệp mỏ, Phó Tổng biên tập Tạp chí Than Việt Nam, vừa làm báo vừa sáng tác, Võ Khắc Nghiêm đã cho ra đời hàng trăm truyện ngắn, bút ký, phóng sự, hàng chục tiểu thuyết, kịch bản sân khấu, kịch bản điện ảnh, hàng ngàn bài báo sắc sảo; đã từng giành được nhiều giải thưởng văn học

Ngay từ thời làm việc ở Mỏ than Cọc Sáu, Nhà văn Võ Khắc Nghiêm đã có tác phẩm in trên các báo, xuất bản sách. Sau đó, hàng loạt các tác phẩm của Võ Khắc Nghiêm đã ra mắt công chúng và để lại những dấu ấn sâu sắc… Nét chung dễ nhận thấy trong các tác phẩm của Võ Khắc Nghiêm là trong đó luôn lấp lánh hình ảnh người lao động, đặc biệt là người công nhân mỏ. Cuốn tiểu thuyết Huyết thống của ông được Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam và Hội Nhà văn Việt Nam chấm giải nhất giải thưởng Văn học công nhân lần thứ VII (1995-2005). Đây là tác phẩm thứ hai của ông được trao giải thưởng này, trước đó là cuốn Mảnh đời của Huệ đã đạt giải A văn học công nhân (1990-1995)…

Nhà văn Võ Khắc Nghiêm từng bảo điều mà ông tâm đắc nhất là đã tiếp nhận được ở Quảng Ninh sự trăn trở tìm tòi sáng tạo, chân thực, bao dung khi viết văn, viết báo phải đem lại điều gì đó mới mẻ, trong sáng, luôn có tấm lòng vì người lao động, hướng người đọc đến sự tốt đẹp cao sang cho dù trong hoàn cảnh nào cũng phải có cái nhìn đa chiều. Ngay cả cách thể hiện cũng phải mới mẻ, phù hợp với nội dung để tạo nên sức hấp dẫn trong từng chi tiết, từng câu đối thoại, không chỉ phù hợp với tính cách nhân vật mà còn phải có trí tuệ, gắn với sự khái quát hoàn cảnh xã hội. Cố nhà văn Sĩ Hồng, nguyên Tổng thư ký Hội VHNT Quảng Ninh, có lần đọc tác phẩm của Võ Khắc Nghiêm, đã nói: “Văn chuơng Võ Khắc Nghiêm ngồn ngộn chất liệu sống, lối viết tốc độ và cắt lớp, là lối viết văn hiện đại…”.

Về điểm này, nhà văn Ma Văn Kháng nhận xét: “Điều nhất quán xuyên suốt trong sáng tác của Võ Khắc Nghiêm là không ngừng khám phá những sự mới lạ của cuộc sống, ông cố tìm ra cho riêng mình cách thể hiện không giống ai, chú trọng đến lượng thông tin và dựng lên hàng loạt nhân vật sống động sâu đậm bản sắc và thân phận. Nhất là thân phận những người thợ và những người phụ nữ trong cuộc sống hiện tại”.

Võ Khắc Nghiêm đã chọn cho mình cách viết “tốc độ”, dồn nén; áp dụng phương pháp cắt lớp của điện ảnh, tạo ra những xung đột tính cách của sân khấu và cả cách lướt qua sự kiện kiểu của báo chí để cho người đọc tiếp nhận nhanh thông tin và gợi mở cho họ sức tưởng tượng sống cùng nhân vật, chỉ tập trung khoét sâu vào những sự kiện chính. Điều này giống như trong khai thác than người ta phải chọn phương hướng mở lò, cắt tầng đi thẳng vào vỉa than sao cho ngắn nhất, hiệu quả nhất.

 “Tôi học được từ người thợ lò cách thể hiện “đi thẳng” vào truyện chân thực, không sa đà vào mây gió trăng sao, không miên man, rối rắm mà tập trung chi tiết xây dựng nổi bật tính cách nhân vật đa chiều qua những sự kiện bình thường mà độc đáo” - Nhà văn Võ Khắc Nghiêm tâm sự về nghề như vậy. Bởi vậy, nhân vật trong sáng tác của Võ Khắc Nghiêm chủ yếu được khắc họa số phận với những xung đột căng thẳng đầy hấp dẫn.

Nhà văn Võ Khắc Nghiêm đã được trao tặng huy chương Vì sự nghiệp sân khấu, huy chương Vì An ninh Tổ quốc, giải A Văn học công nhân, giải A Văn nghệ Hạ Long (giải thưởng văn nghệ của tỉnh Quảng Ninh), nhiều giải thưởng của Tập đoàn Công nghiệp Than Khoáng sản Việt Nam, Hội Nhà văn Việt Nam, Bộ Công An. Năm 2017, ông được trao giải thưởng Nhà nước về văn học nghệ thuật. Năm 2021, ông được trao Giải thưởng Văn học ASEAN với tiểu thuyết Thị Lộ chính danh.

   Những năm cuối đời, dù tuổi đã cao nhưng Võ Khắc Nghiêm vẫn say sưa viết văn, nhất là viết về Vùng mỏ. Đánh giá về Võ Khắc Nghiêm, nhà văn Nguyễn Đức Huệ nhận xét: “Ông vẫn tiếp tục đi và viết, chưa bao giờ chịu ngồi yên, lúc nào cũng muốn làm một điều gì đó, viết ra một điều gì đó mà mình cảm nhận được từ cuộc sống, nhất là cuộc sống người thợ mỏ, những người suốt đời gắn bó với vùng than, cái vùng đất mà cho đến hôm nay, tuy đã xa rồi, ông vẫn từng ngày dõi theo từng biến động, dù rất nhỏ thôi, của nó, như dõi theo nhịp đập trái tim mình, như ngày xưa ông từng sống và yêu như vậy”.

Sáng 29/9/2022, nhà văn Võ Khắc Nghiêm đã đi xa để lại lòng tiếc thương vô hạn cho gia đình, bầu bạn, đồng nghiệp và nhiều, rất nhiều bạn đọc yêu chuộng văn chương của ông. Nhà văn Võ Khắc Nghiêm đi xa nhưng trang văn của ông thì còn ở lại với bạn đọc, với vùng than và với những người yêu quý ông.

Nhà văn Võ Khắc Nghiêm sinh ngày 10 tháng 10 năm 1942 tại Thành phố Nha Trang, tỉnh Khánh Hòa. Quê tại huyện Lệ Thủy, tỉnh Quảng Bình. Ông là học viên khóa đầu tiên của trường Trung cấp Cơ điện Mỏ (1959 – 1962). Cuộc đời ông gắn bó với vùng mỏ Quảng Ninh, ông từng là Ủy viên Ban Chấp hành Hội Văn nghệ Quảng Ninh. Hội viên Hội Nghệ sĩ Sân khấu Việt Nam, Hội viên Hội Điện ảnh Việt Nam, Hội viên Hội Nhà báo Việt Nam, nguyên Phó Tổng biên tập Tạp chí Than Việt Nam. Ông trở thành Hội viên Hội Nhà văn Việt Nam năm 1991 và là một trong những cộng tác viên lâu năm, thân thiết của báo Văn nghệ

Các tác phẩm chính: Xung đột âm thầm (truyện ngắn, 1986); 16 tấn vàng (tiểu thuyết, 1989); Đại dương trong mắt em (tiểu thuyết, 1990); Người cha tội lỗi (tiểu thuyết, 1990); Người tình 15 năm (tiểu thuyết, 1990); Cướp ngày (tiểu thuyết, 1989); Nhân danh công lý (kịch, 1985); Bi kịch ngược chiều (kịch, 1988); Quy luật muôn đời (kịch, 1991); Bỉ vỏ (kịch, 1990); Tình yêu hai quá khứ (kịch, 1990); Mảnh đời của Huệ (tiểu thuyết và kịch bản phim truyện); Tìm lại chính mình (1995-1996); Giới hạn của hạnh phúc (tiểu thuyết, 1997); Chân dung tình yêu (tiểu thuyết, 1997); Mạnh hơn công lý (tiểu thuyết, 2000); Phúc hoạ đời người (truyện ngắn, 2004); Huyết thống (tiểu thuyết, 2004); Chiều sâu ngược sáng, Điếm quan (tiểu thuyết, 2010); Thị Lộ chính danh (tiểu thuyết, 2015)…

Giải thưởng văn học:

- Giải A Văn học Công nhân (1990-1995)

- Giải B Vì bình yên cuộc sống, Bộ Công An & Hội Nhà văn Việt Nam (1998-2002).

- Giải A cuộc thi kịch bản sân khấu của Đài Tiếng nói Việt Nam và Hội Nghệ sĩ Sân khấu

- Giải thưởng cuộc thi kịch bản điện ảnh của báo Văn nghệ,

- Ba giải A giải thưởng Văn nghệ Hạ Long.

- Giải thưởng Nhà nước về Văn học & Nghệ thuật đợt 4 năm 2017

- Giải thưởng Văn học ASEAN 2021