Nhà báo trẻ làm phim tài liệu: Học hỏi và sáng tạo

Thứ ba - 10/01/2023 14:37

Sau nhiều năm không có đủ tác phẩm dự thi để xét trao giải thì từ năm 2021-2022, Liên hoan Phát thanh, truyền thanh, truyền hình tỉnh Hưng Yên đã ghi nhận nhiều tác phẩm thể loại phim tài liệu, đặc biệt là phim của những nhà báo trẻ, mang đến sự đa dạng phong phú về phong cách thể hiện cũng như đề tài tác phẩm. Tuy nhiên để làm được 1 bộ phim tài liệu cũng không hề đơn giản, đối với những nhà báo trẻ bên cạnh sự đam mê, dám dấn thân, cần phải có sự học hỏi và sáng tạo.

111 — Liên hoan Phát thanh, truyền thanh truyền hình năm 2022 có số lượng tác phẩm tham gia nhiều nhất từ trước đến nay với 108 tác phẩm

Hiểu về phim tài liệu truyền hình

Khái niệm về phim tài liệu có nhiều cách định nghĩa khác nhau. Nhưng nhiều người thỏa mãn nhất với nhà phê bình phim người Mỹ Pare Lorentz khi định nghĩa một bộ phim tài liệu là "một bộ phim thực tế đầy kịch tính". Tính chân thực là đặc tính chi phối toàn bộ tác phẩm phim tài liệu truyền hình.

Phim tài liệu truyền hình là một thể loại báo chí truyền hình nằm trong nhóm thể loại chính luận nghệ thuật. Nó nói lên tư tưởng chủ đề, tức là tính chính luận của báo chí, thông qua việc xây dựng hình tượng từ những sự kiện, hiện tượng, con người cụ thể có thật trong đời sống xã hội. Nói cách khác, phim tài liệu truyền hình dùng sự thật làm chất liệu phản ánh, qua đó làm nhiệm vụ giáo dục thẩm mỹ và định hướng cách nhận thức sự thật đó cho công chúng.

Theo Nhà báo Trần Ngọc Anh - người đã từng đoạt giải A giải Báo chí Quốc gia với thể loại phim tài liệu năm 2019 với tác phẩm “Dấu son người xứ nhãn” và nhiều giải thưởng của các bộ, ngành, của tỉnh chia sẻ: Chất liệu của báo chí nói chung và phim tài liệu nói riêng đó là người thật, việc thật và công việc của nhà báo là phản ánh sự thật một cách chân thực nhất có sức lan tỏa tích cực đến với công chúng. Đặc biệt thể hiện được chủ trương, đường lối, chính sách của Đảng, nhà nước thông qua tác phẩm phim tài liệu.

Tìm đề tài cho phim tài liệu

Phim tài liệu của sự thực là dạng phim tài liệu trong đó các nhà làm phim ghi lại sự kiện như nó diễn ra trên thực tế, không mang dấu ấn chủ quan của tác giả. Bản thân sự kiện chỉ là nguyên liệu cho một bộ phim tài liệu chứ sự kiện không bao hàm trong nó một phim tài liệu. Bằng những thủ pháp làm phim đạo diễn tìm kiếm, lựa chọn những chi tiết đắt giá nhất, phục vụ tốt nhất tư tưởng chủ đề của mình để xây dựng tác phẩm tài liệu.

Đề tài của phim tài liệu phải có tác động đến đời sống xã hội, chứng minh được chủ trương đường lối của Đảng, nhà nước; khẳng định truyền thống cách mạng của dân tộc, của đất nước. Và điều quan trọng nhất là nhà báo triển khai đề tài như thế nào để nó trở thành một phim tài liệu hay. Muốn triển khai được 1 đề tài tác phẩm, mỗi nhà báo cần phải có sự đam mê, yêu nghề; nỗ lực đeo bám đề tài, bởi làm phim tài liệu không phải ngày 1, ngày 2 mà là cả 1 quá trình sự kiện, từ khi sự việc nảy sinh, đến diễn biến và lột tả được bản chất của vấn đề.

Liên hoan Phát thanh truyền thanh, truyền hình tỉnh Hưng Yên năm 2022, ghi nhận sự thành công của nhiều tác phẩm phim tài liệu của các nhà báo trẻ. Theo đánh giá của ban tổ chức, nhiều tác phẩm đã có được đề tài hay và thêm vào đó là sự sáng tạo trong cách thể hiện, đặc biệt đối với tác phẩm “Nguyễn Trung Ngạn - Tiếng Thơm muôn thuở” của tác giả Ngọc Bích và e kip có phát biểu, đánh giá của Nhà sử học Lê Văn Lan - cách thể hiện của phim tài liệu phỏng vấn. Trong tác phẩm của mình tác giả cho Nhà sử học kể lại chuyện sử và minh chứng cho nhân vật của mình. Bên cạnh đó, tác phẩm sử dụng khá nhiều hình ảnh thiết kế đồ họa sinh động. Với cách kể sáng tạo, phim đã xuất sắc đoạt giải Nhất tại Liên hoan. Tác phẩm “Nghệ Hưng Yên vươn khơi” của Thu Trang và nhóm tác giả, xuất sắc đạt giải Nhì cũng đã miêu tả chân thực và sáng tạo về nỗ lực của anh nông dân Hoàng Quang Đông và hành trình đưa các sản phẩm chế biến từ củ nghệ tươi đến với thị trường trong nước và quốc tế.; tác phẩm “Danh họa Tô Ngọc Vân” của Thu Hải - Đỗ Chuẩn và nhóm tác giả đoạt giải Ba. Những tác phẩm phim tài liệu dự thi năm nay, bên cạnh đề tài người thật, việc thật là cách sáng tạo trong tiếp cận và phản ánh hiện thực; các phẩm phẩm sử dụng nhiều kỹ xảo đồ họa đẹp mắt ấn tượng và cũng bởi cách tiếp cận đa chiều nên tác phẩm dễ gần hơn đối với khán giả.

Tuy nhiên, theo đánh giá của ban tổ chức, những tác phẩm phim tài liệu vẫn có thể làm hay hơn với những cách sáng tạo, cách tiếp cận đa chiều hơn.

111 — Đồng chí Đào Hồng Vận, Trưởng Ban Dân vận Tỉnh ủy và đồng chí Nguyễn Duy Hưng, Phó Chủ tịch UBND tỉnh
trao Giải Nhất cho các tác giả tại Liên hoan PT, TT, TH năm 2022

Làm phim tài liệu hay

Ðể phim tài liệu báo chí phát huy được vai trò trong đời sống xã hội và ngày càng có nhiều phim tài liệu hay hơn, nhiều ý kiến cho rằng, bên cạnh sự nỗ lực của các đơn vị, cá nhân sản xuất phim, Nhà nước và nhất là lãnh đạo các cơ quan báo chí cần có cơ chế phù hợp, tạo điều kiện về kinh phí khi có kịch bản hay, phù hợp; tăng cường công tác bồi dưỡng, tập huấn kỹ năng làm báo, đặc biệt là kỹ năng làm phim tài liệu, phóng sự dài cho phóng viên. Bên cạnh đó, đội ngũ nhà báo muốn làm được phim tài liệu hay cần phải trau dồi học hỏi, học cách làm phim, sáng tạo các tiếp cận đề tài và cách thể hiện; đồng thời nhà báo cũng phải am hiểu sâu rộng về các mảng kiến thức, về lý luận chính trị.

Bên cạnh việc đổi mới về đề tài, nội dung, NSƯT Trịnh Quang Tùng - Phó Tổng Giám đốc Hãng phim Tài liệu và Khoa học T.Ư cho hay: Các nhà làm phim phần nào đã làm tốt vai trò là những người chép sử bằng hình ảnh, dấn thân vào những đề tài nóng, những vấn đề mang tính thời đại. Đồng thời, các nhà làm phim cố gắng không sử dụng lời bình mà dùng lời kể, hoặc phỏng vấn, dùng hình ảnh để kết nối mạch câu chuyện, tuy không mới với thế giới nhưng với chúng ta thì ít nhiều đã thấy sự khác so với cách làm trước đó. Đa phần các bộ phim không sử dụng lời bình đều mang lại một gia vị mới, làm phong phú thêm món ăn quen thuộc của khán giả.

Ngọc Bích
Chi hội Đài PT&TH Hưng Yên